DFC: Projekat izgradnje postrojenja u Botunu prerastao iz ekološkog pitanja u političku krizu

Planirani projekat izgradnje postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda u Botunu prerastao je iz infrastrukturnog i ekološkog pitanja u političku krizu, a institucije nijesu blagovremeno reagovale na dezinformacije i manipulativne narative, navodi se u novoj analizi Digitalnog forenzičkog centra.

Iz DFC-a su, u analizi „Botun: Između činjenica i manipulacije“, naveli da je u odsustvu pravovremenih i jasnih informacija o tehnologiji, procedurama procjene uticaja na životnu sredinu i fazama odlučivanja, javni prostor ostao otvoren za spekulacije i političku instrumentalizaciju. 

- Takav vakuum predstavlja plodno tlo za širenje dezinformacija, jer strah i neizvjesnost postaju dominantni okvir kroz koji građani interpretiraju projekat- kaže se u analizi.

 Ističe se da se narativ formira ad hoc, kroz političke sukobe i medijski senzacionalizam, što vodi do erozije društvenog povjerenja u državne institucije i proces EU integracija.

U analizi DFC-a se navodi da dostupna istraživanja dosljedno pokazuju nizak stepen povjerenja građana u državne institucije, što potvrđuje da je riječ o dugogodišnjem problemu koji je prisutan kroz različite istraživačke cikluse. 

- Posljedično, građani često traže alternative za interpretaciju politike putem društvenih mreža i neformalnih medija- kaže se u analizi.

 Dodaje se da to potvrđuju posljednji podaci Eurobarometra iz septembra, koji su pokazali prvi veći pad povjerenja u Evropsku uniju (EU) od kada se mjeri ta kategorija. 

 - Povjerenje građana Crne Gore u EU opalo je u periodu od šest mjeseci za čak 14 odsto (sa 83 na 69 odsto), prema rezultatima istraživanja sprovedenog za potrebe Evropske komisije- naglašeno je u analizi.

Navodi se da su u slučaju Botun od samog početka kreirani narativi da EU i njeni predstavnici direktno nameću odluke i da domaće institucije ne rade u interesu građana.  

Iz DFC-a su istakli da su takve narative aktivno plasirali lider Demokratske narodne partije (DNP) Milan Knežević i portali Borba, Alo onlajn i IN4S.

 U analizi se navodi da je Knežević ambasadora EU u Podgorici Johana Satlera označio kao istinskog donosioca odluka u državi, oslanjajući se na ustaljeni anti-EU narativ koji EU prikazuje kao prijetnju nacionalnom suverenitetu. 

 - Pozivanjem na Evropsko javno tužilastvo (EPPO/Kövesi), Knežević preusmjerava fokus javnosti na polarizujuće teme, čime se narativ projektuje kao sukob građana protiv spoljašnjeg uticaja- kaže se u analizi. 

 Dodaje se da senzacionalistički medijski naslovi „Knežević raskrinkao planove“ ili „Kriminalni akt u Gornjoj Zeti“ samo pojačavaju emotivnu reakciju, što je na terenu rezultiralo mobilizacijom lokalnih protesta. 

- Diskurs koji se oko izgradnje postrojenja formirao u dijelu medija i javnih nastupa pojedinih političkih aktera pokazuje obrazac koji prevazilazi legitimnu zabrinutost građana- rekli su iz DFC-a.

 Oni su naglasili da je dominantni konstrukt da postrojenje za prečišćavanje otpadnih voda nije javni projekat, već sredstvo svjesnog ugrožavanja zdravlja građana, iza kojeg stoje skrivene političko-ekonomske sprege.  

 Kako su naveli iz DFC-a, tendenciozni medijski sadržaji o raskrinkavanju pozadine, tajnim planovima i novom Černobilju, nemaju funkciju informisanja, već emocionalnog projiciranja. 

 - Pojam Černobilj, lišen svake tehničke ili regulatorne veze sa kolektorom, služi kao simbol apsolutne katastrofe. Time se racionalna rasprava o standardima i nadzoru zamjenjuje strahom i osjećajem ugroženosti- navodi se u analizi. 

 Ističe se da se, paralelno s tim, projekat personalizuje imenovanjem pojedinih političkih i poslovnih aktera, čime se javna politika svodi na moralizovani sukob krivaca i žrtava. 

 Navodi se da je dalja eskalacija diskursa vidljiva banalizovanjem analogija koje kompleksan infrastrukturni problem svode na lični konflikt i prizemni humor. 

 - Takve poruke ne traže razjašnjenje već proizvode jasnu podjelu na nas koji smo ugroženi i prevareni, i njih koji nameću rješenja bez legitimiteta. Pitanje lokacije i javnog interesa gubi se iza takve simbolike- dodaje se u analizi.

Iz DFC-a su kazali da se najradikalniji sloj narativa pojavljuje u formulacijama - ekološki genocid, dozvola za ubistvo građana, kriminalni akt i visoka korupcija. 

Kako su naveli, upotreba međunarodno-pravnih i krivično-pravnih pojmova u kontekstu infrastrukturnog projekta nema činjenično utemeljenje. 

 - Ako je projekat genocidan, onda nema prostora za dijalog, ostaje samo otpor. Takav kontekst unaprijed kriminalizuje sve aktere uključene u proces i legitimiše vaninstitucionalni pritisak kao jedini prihvatljiv odgovor- dodali su iz DFC-a.

Oni su naglasili da je posebno značajno što se najteže optužbe i najdramatičnije formulacije snažno amplifikuju kroz tabloide van Crne Gore, čime se lokalni slučaj uklapa u širi obrazac delegitimizacije domaćih institucija. 

 Iz DFC-a su kazali da određeni portali „neobjektivno, neprofesionalno i kontinuirano koriste vrijednosno obojene pojmove poput dostojanstva, slobode i otpora kako bi jednu stranu predstavili kao moralno superiornu, a svako neslaganje kao napad na osnovne vrijednosti zajednice“. 

 Kako su kazali, retorička pitanja, navodnici i vizuelno snažne metafore skrivanja služe da se insinuacija predstavi kao činjenica, a sumnja kao dokaz. 

 Iz DFC-a su rekli da predstavljeni razvoj događaja ide u korist šireg narativa prema kome Crna Gora nije spremna za Evropu, njene institucije su suštinski nelegitimne, dok su evropski standardi samo paravan za skrivene interese. 

 - Takav ishod odgovara i spoljnim akterima kojima pogoduje status quo ili  potpuno zaustavljanje evropskih integracija Crne Gore. Usporavanje tog puta smanjuje pritisak na sprovođenje reformi i ostavlja prostor za očuvanje alternativnih političkih i bezbjednosnih uticaja- kazali su iz DFC-a. 

 Oni su dodali da politički centri moći u regionu, a posredno i šire, imaju strateški interes da proces konvergencije ka EU bude spor. 

 Iz DFC-a su istakli da se dodatni sloj legitimizacije tog narativa postiže uključivanjem javnih ličnosti iz Srbije, navodeći da je primjer za to javni nastup  bivšeg poslanika Narodne skupštine Srbije Lazara Ristovskog, čiji komentari u vezi sa Botunom izlaze iz okvira građanske solidarnosti i ulaze u zonu političkog miješanja.

 - Takve poruke, posebno kada dolaze spolja, pojačavaju nepovjerenje unutar Crne Gore- upozorili su iz DFC-a.

 U analizi se navodi da je slučaj Botun pokazao da strateška komunikacija mora biti sastavni dio javne politike, za pravovremeno, jasno i dosljedno tumačenje odluka rizika i procedura. 

 - Nameće se utisak da problem nije bio u samoj odluci o izgradnji postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda koliko u načinu na koji su nadležne institucije komunicirale sa građanima, odnosno, u onome što nijesu iskomunicirale/uradile- kaže se u analizi.

 Dodaje se da građanima Botuna i široj javnosti nijesu blagovremeno objašnjeni ciljevi projekta, razlozi za izbor lokacije, kao ni dugoročne koristi po zdravlje i životnu sredinu. 

 Navodi se da su, umjesto kontinuiranog dijaloga, institucije reagovale tek nakon eskalacije nezadovoljstva, što je proizvelo utisak da se odluke donose iza zatvorenih vrata. 

 - I naknadna izjava radonačelnika Podgorice Saše Mujovića da je bilo propusta u komunikaciji je potvrda da strateški pristup nije postojao od početka, već se improvizovalo pod pritiskom- dodaje se u analizi.

 Kako se ističe, poseban problem predstavljao je izostanak javno dostupnog i transparentnog vremenskog okvira projekta. 

 - Građanima nijesu prezentirane faze planiranja, procjene uticaja na životnu sredinu, javne rasprave, rokovi za početak i završetak radova, kao ni uloge pojedinih institucija u tom procesu. Umjesto toga, informacije su saopštavane parcijalno, kroz pojedinačne izjave u medijima, često kontradiktorne ili vremenski neusaglašene- piše u analizi DFC-a.

 Navodi se da je takva neizvjesnost podsticala sumnju i osjećaj da se nešto krije, iako za to nijesu postojali jasni dokazi. 

 Iz DFC-a su istakli da je jedan od najozbiljnijih institucionalnih propusta bio izostanak prevoda tehničkih i stručnih informacija na jezik razumljiv građanima. 

 - Elaborati o uticaju na životnu sredinu, opisi tehnologije i procedure kontrole rizika ostali su zarobljeni u birokratskom i stručnom jezičkom obrascu. Građanima nije objašnjeno jednostavnim i konkretnim primjerima kako postrojenje funkcioniše, koje tehnologije se koriste, koje su realne opasnosti, a koje mitovi- naveli su iz DFC-a.

 Oni su kazali da su u takvom ambijentu, asocijacije na Černobilj ili ekološki genocid bile prijemčivije javnosti, jer institucije nijesu ponudile razumljivu alternativu. 

 Iz DFC-a su naglasili da nije postojao centralni izvor informacija, nego su one bile rasute između saopštenja različitih institucija, izjava političara i medijskih objava, pa su zato građani bili usmjereni na informacije putem društvenih mreža i portala sa izraženim političkim agendama, što umnogome otežava razdvajanje činjenica od interpretacija. 

 - Čak je i objavljivanje ključnih dokumenata i ugovora došlo kasno i više djeluje kao reakcija na pritisak nego unaprijed planirana transparentnost- kazali su iz DFC-a.

 Oni su dodali da, pored svega toga, institucije nijesu blagovremeno reagovale na dezinformacije i manipulativne narative.

- Tvrdnje o ugroženosti zdravlja, kriminalnim radnjama i spoljašnjem nametanju odluka širile su se danima, pa i sedmicama, prije nego što su demantovane. Kada su reakcije konačno stigle, bile su zakašnjele i često defanzivne, što je dovelo u pitanje njihov kredibilitet- naglasili su iz DFC-a. 

Oni su dodali da su u nekim slučajevima čak i međunarodni akteri morali da demantuju netačne navode, što svjedoči da domaće institucije nijesu preuzele punu odgovornost za zaštitu javnog prostora od dezinformacija. 

 U analizi je ocijenjeno i da nedostatak pravovremenog angažovanja Vlade u komunikaciji sa građanima povećava njihovo nepovjerenje prema domaćim institucijama. 

 - To takođe slabi evropski narativ, stvarajući utisak da su evropski standardi samo izgovor za netransparentne odluke. U tom smislu Botun nije izolovani incident ili izuzetak već upozorenje da bez jasne, otvorene i odgovorne institucionalne komunikacije svaki javni projekat može postati plodno tlo za radikalizaciju, dezinformacije i gubitak povjerenja u demokratske procese- navodi se u analizi.

 Dodaje se da slučaj izgradnje kolektora u Botunu jasno ukazuje na potrebu  jačanja strateške komunikacije unutar državne uprave osnivanjem posebnog odjeljenja za stratešku komunikaciju po uzoru na države članice EU. 

 U analizi je poručeno da je cilj zaštititi građane od manipulacija i istovremeno ojačati otpornost procesa evropskih integracija koji je već izložen dezinformacijama. 

 Navodi se da je očekivano da će pritisci rasti kako se Crna Gora bude približavala punopravnom članstvu u EU. 

 Zato je, kako su kazali iz DFC-a, neophodno preduzeti hitne korake ka osnaživanju  povjerenja građana u institucije.

 - Time obezbjeđujemo usaglašene poruke prema javnosti i stvaramo održivu podršku, kao i veću društvenu prihvaćenost javnih projekata. U suprotnom, postoji stvarna prijetnja demokratskoj stabilnosti i evropskoj perspektivi Crne Gore- zaključuje se u analizi.