Nedostatak političke odlučnosti i kapaciteta ugrožava sprovođenje reformi

Nizak stepen realizacije reformskih obaveza iz Reformske agende 2024–2027, posebno u oblasti vladavine prava, ukazuje na nedostatak istinske političke volje i slabosti institucionalnih kapaciteta - ocijenio je asistent na projektima Centra za građansko obrazovanje (CGO) Ivan Kašćelan.

To, ukazuje on, usporava proces evropskih integracija u ključnoj fazi i povećava rizik od kašnjenja u povlačenju sredstava iz Instrumenta EU za reforme i rast zemalja Zapadnog Balkana. 

- Plan rasta usmjeren je na ubrzanje evropskih integracija kroz ekonomski razvoj i sprovođenje strukturnih reformi. EU je Crnoj Gori ovim instrumentom opredijelila 383,5 miliona eura, od čega 110 miliona bespovratnih sredstava, a ostatak kroz kredite pod povoljnim uslovima. Povlačenje sredstava uslovljeno je realizacijom mjera iz Reformske agende Crne Gore 2024-2027, zbog čega ovaj dokument ima ključnu ulogu u ekonomskom i političkom razvoju zemlje - naveo je Kašćelan.

Vlada je, kaže on, prve nacrte reformskih mjera usvojila u decembru 2023. godine, a finalnu verziju u septembru 2024. godine.

- Evropska komisija dala je zvanično odobrenje u oktobru 2024. godine. Treba podsjetiti i da je proces izrade Reformske agende bio netransparentan i bez adekvatnog konsultativnog procesa - dodao je on.

Reformska agenda sadrži 130 kvantitativnih i kvalitativnih mjera u četiri prioritetne oblasti: poslovno okruženje i razvoj privatnog sektora; digitalna i energetska/zelena tranzicija; razvoj ljudskih resursa; i vladavina prava i temeljna prava. U oblasti poslovnog okruženja predviđena su 34 reformska koraka, od kojih je, ukazuje on, do juna 2025. godiine ispunjeno tri od sedam planiranih, uključujući uspostavljanje registra državnih preduzeća i privrednih društava sa državnim učešćem, povećanje transparentnosti međuvladinih sporazuma i ugovora, te usvajanje Prostornog plana Crne Gore.

- Ključne mjere, poput unapređenja integriteta inspekcija, revizije antikorupcijskog okvira i reforme korporativnog upravljanja u državnim preduzećima, kako je to i EU konstatovala, nijesu realizovane - naveo je Kašćelan.

Druga oblast, fokusirana na digitalnu infrastrukturu i tranziciju ka održivim izvorima energije, predviđa 42 reformska koraka, a do polovine godine ispunjeno je, kako navodi Kašćelan, sedam od dvanaest planiranih mjera.

- To uključuje liberalizaciju tržišta električne energije, usvajanje Nacionalnog plana razvoja širokopojasne infrastrukture, unapređenje e-uprave, usklađivanje Zakona o informacionoj bezbjednosti sa NIS2 direktivom i mjere za zaštitu energetski ranjivih potrošača. No, kasne ključni koraci poput potpune transpozicije paketa integracije električne energije, usvajanje zakonodavstva o obnovljivim izvorima (RED II direktiva), aukcija za najmanje 400 MW kapaciteta obnovljivih izvora energije, strategije obnove zgrada i operativne strukture za pravednu tranziciju - naveo je on.

Treća oblast, razvoj ljudskih resursa, ima 24 reformska koraka, usmjerena na obrazovanje, zapošljavanje i socijalnu uključenost. Do sada je bila predviđena samo jedna mjera, koja je i realizovana, a odnosi se na definisanje minimalnog paketa zagarantovanih socijalnih usluga i njegovo finansiranje kroz Strategiju deinstitucionalizacije. 

- Najslabiji rezultati zabilježeni su u četvrtoj oblasti - vladavina prava i temeljna prava, presudnoj za napredak u pregovorima sa EU, za koju je predviđeno ukupno 30 reformskih mjera, posebno u domenu pravosuđa, borbe protiv korupcije i organizovanog kriminala, te slobode izražavanja i medija. U ovom periodu, realizovan je samo jedan od pet planiranih koraka - imenovanje predsjednice Vrhovnog suda, iako ni to nije pratio potreban nivo transparentnosti - naglasio je Kaščelan.

Nijesu, kako je naveo, sprovedene ustavne izmjene u skladu sa preporukama Evropske komisije, Venecijanske komisije i GRECO-a, nije uspostavljena razmjena podataka između Specijalnog državnog tužilaštva (SDT) i drugih organa niti sistem standardnih operativnih procedura u pravosuđu za postupanje u slučajevima rodno zasnovanog nasilja, a nije ukinut ni bezvizni režim sa državama za koje EU zahtijeva vizni režim.

- Ukratko, ostvareni rezultati kreću se od 20 odsto u vladavini prava, preko 43 odsto u poslovnom okruženju do 58 odsto u digitalnoj i energetskoj tranziciji, dok je u razvoju ljudskih resursa realizovana jedina planirana mjera - istakao je Kašćelan.

On je podsjetio da je CGO ranije upozorio da sporost reformi Crnu Goru košta evropskog novca i kredibiliteta, kao i da je država do sada povukla svega 38 odsto od ukupne vrijednosti reformskih mjera, odnosno 18,3 od predviđenih 52,1 miliona eura, realizujući samo 12 od ukupno 25 planiranih mjera u ovom periodu. Indikatovno je, cijeni on, i da je Vlada pokušala da obmane Evropsku komisiju, tvrdeći da je realizovano 17 mjera, dok je Evropska komisija, nakon svoje evaluacije, potvrdila svega 12 mjera kao realizovanih.

- Iako sredstva mogu biti povučena naredne godine, trenutno kašnjenje ukazuje da će Crna Gora završiti godinu sa značajnim zaostatkom, imajući u vidu još 32 planirane mjere do kraja godine, uz prethodni zaostatak od 13 mjera - istakao je on.

Nema, kako je ustvrdio, javno dostupnih podataka o aktivnostima Vlade u pravcu dinamiziranja ovog procesa niti o odgovornosti institucija i rukovodilaca za dosadašnje kašnjenje.

- CGO zaključuje da kašnjenje ukazuje na nedostatak političke posvećenosti i slabosti javne uprave, gdje nepotizam, klijentelizam i partijsko zapošljavanje i dalje ograničavaju kapacitete za sprovođenje reformi - naveo je Kašćelan.