Đedomora

U skladu sa Zakonom o spomen-obilježjima predsjednik Opštine Berane je u januaru 2024. od Ministarstva kulture i medija zatražio odobrenje za podizanje spomenika mitropolitu Amfilohiju. Nakon dužih proceduralnih intervencija, Ministarstvo je u avgustu odbilo ovaj zahtjev zbog neispunjenosti dva ključna zakonska uslova.

Nije prošlo 20 godina od smrti i, što je važnije, Amfilohije je ličnost koja je imala negativnu ulogu u istoriji Crne Gore. Brojne su njegove izjave i postupci u kojima je vrijeđao državno, nacionalno, istorijsko, kulturno i vjersko dostojanstvo Crne Gore i Crnogoraca, ponižavao muslimane, veličao ratne zločince, prijetio i proklinjao one koji se nijesu slagali s njegovom politikom i uvjerenjima. Zbog jednog takvog ispada Prekršajni sud u Podgorici je u novembru 2012. godine Amfilohija proglasio krivim za govor mržnje. Potom je Vijeće suda za prekršaje potvrdilo ovu presudu. To nije imalo nikakav vaspitni uticaj na Amfilohijevo ponašanje, pa je na Mitrovdan 2014. u Kolašinu izjavio da je „poturčenjaštvo“ opaka i otrovna bolest. Prema članu 1 Zakona o spomen-obilježjima podizanje spomen-obilježja trebalo bi da doprinosi njegovanju ljudskih ideala, a Amfilohijev spomenik bi postigao samo suprotno.

Odbijajuće i zakonito Rješenje Ministarstva izazvalo je oštru reakciju, ali ne Opštine Berane, već Eparhije budimljansko-nikšićke SPC u Crnoj Gori. Tako je postalo jasno da je Eparhija stvarni, a Opština Berane iznajmljeni podnosilac zahtjeva. Eparhija je optužila Ministarstvo i ministarku Tamaru Vujović za birokratsku malicioznost. U Crkvi Srbije bili su zaprepašćeni saznanjem da njihova ministarka nije prepoznala Amfilohijevu istorijsku veličinu, dok ih je citiranje člana 10 Zakona u odbijajućem aktu žestoko naljutilo. U tome članu se navodi da se spomen-obilježje ne može podići „licu koje je bilo saradnik okupatora, njegovog saveznika ili pomagača, licu koje je zastupalo fašističke, šovinističke ili nacističke ideje i ideologije, licu koje je osuđeno za krivično djelo protiv čovječnosti ili drugih dobara zaštićenih međunarodnim pravom ili je proglašeno ratnim zločincem, licu koje je u istoriji Crne Gore ili u istoriji čovječanstva imalo negativnu ulogu“. Eparhija je ispravno zaključila da je Ministarstvo citiranjem člana 10 u Rješenju zapravo poručilo da se spomenik Amfilohiju u Crnoj Gori neće podići ni sada ni za 100 godina.

Zakoniti akt svog Ministarstva, prestravljena ministarka Vujović nije mogla da održi ni jedan dan. Toliko je trajala moć pravne države. Ministarka se izvinila Crkvi Srbije zato što je primijenila važeće propise. Poništila je zakonito Rješenje, a zatim je Vladi uputila Predlog za davanje prethodne saglasnosti za podizanje spomen-obilježja Amfilohiju. Vlada je hitno, kao da je u pitanju spašavanje života, usvojila Odluku o davanju saglasnosti za izgradnju spomenika Amfilohiju u Beranama. Tako su Ministarstvo i Vlada prekršili član 10 Zakona o spomen-obilježjima kojim je zabranjeno podizanje spomenika licima koja su imala negativnu ulogu u istoriji Crne Gore, a Amfilohije je sudski potvrđeni primjer te negativnosti.

Pored toga, prekršene su još nekolike zakonske odredbe. Član 8 Zakona o spomen-obilježjima propisuje da se spomen-obilježja podižu u skladu sa Programom koji donose skupštine: opštine, glavnog grada i prijestonice. Iz poništenog i novog akta nije jasno da li je Opština Berane ispunila zakonsku obavezu da prije podizanja spomenika usvoji Program podizanja spomen-obilježja. Za usvajanje tog Programa potrebno je sprovesti složenu proceduru koja je propisana članovima 11 i 12 ovog Zakona. To traje najmanje tri mjeseca i s obzirom na višemjesečnu blokadu u radu Opštine Berane vjerovatno je da ni ovi zakonski uslovi nijesu ispunjeni. Članom 15 ovog Zakona određeno je da se spomen-obilježje podiže u mjestu gdje je istaknuta ličnost rođena, stvarala, djelovala, poginula ili umrla, odnosno na mjestu koje je adekvatno za ostvarivanje cilja koji se podizanjem spomen-obilježja želi ostvariti. Takva povezanost između Berana i Amfilohija ne postoji, osim u slučaju da je cilj da Berane postane simbol negativne uloge Amfilohija u istoriji Crne Gore.

Ovakvo postupanje Ministarstva i Vlade je otkrilo nekoliko važnih istina. Dovoljno je bilo samo jedno oštro saopštenje SPC u Crnoj Gori da Vlada sruši ustavni poredak i zgazi zakon. Vlada je pokazala da izvor njene moći nijesu Ustav, zakoni i institucije, već autoritet Crkve Srbije i da Vlada ne odgovara Skupštini i sudovima, već srpskim arhijerejima. Posebno je bilo ponižavajuće posipanje pepelom Demokrata. Njihovi najviši partijski i državni funkcioneri su se utrkivali u odbacivanju sopstvenog akta i gaženju propisa s jedne i u bljutavom idolopoklonstvu prema Amfilohiju s druge strane. Ministarka Vujović je istakla da je Amfilohije „kroz svoj rad povezao Crnu Goru sa svjetskom intelektualnom elitom, time doprinoseći ne samo kulturnoj već i diplomatskoj afirmaciji naše zemlje.“ Bilo bi zanimljivo da nam ministarka navede koga ubraja u „svjetsku intelektualnu elitu“ i s kojim svjetskim intelektualnim prvacima je Amfilohije sarađivao. 

U saopštenju beranskih Demokrata za Amfilohija se kaže da je „učitelj i otac svih nas“ i da je „jedan od najvećih Evropljana svoga doba“ koji je život „proveo mireći Crnu Goru“. Demokrate su se prepale da će ostati bez crkvene podrške, pa su pregazili zakone i potrčali da se upišu u Amfilohijeve poltronske đake i sirotane. Pohvalili su svoju ministarku zato što „krči put“ za sve naredne inicijative za podizanje Amfilohijevih spomenika i zato što je „ljubavlju prema Mitropolitu dala novi povod za opštenarodnu proslavu“. 

Onda se javio samoproglašeni prvi zamjenik predsjednika Vlade Aleksa Bečić. U želji da što prije objavi kako je on predsjedavao sjednicom Vlade na kojoj je usvojena Odluka o davanju saglasnosti za izgradnju spomenika Amfilohiju, prvi premijerov zamjenik je pokazao raskošnu nepismenost. Bečić veli da je imao privilegiju da s Amfilohijem „dijeli brojne razgovore“. Bilo bi opšte korisno da objasni kako se dijele razgovori. Dodao je i da Amfilohijeva uloga „nadilazi granice crkvenih i teoloških pitanja“.

Valjalo bi da Bečić objasni kako pitanja mogu imati granice i kako se mogu nadilaziti. Bečić je neautentično prepisao dio saopštenja beranskih Demokrata, pa je tako iz drugog ciklusa unutarpartijske intelektualne reciklaže saopštio kako je Amfilohijevo ime „bilo poznato i cijenjeno u svjetskim intelektualnim krugovima“. Bečić je beslovesno zaključio da je Amfilohije jačao Crnu Goru „ne samo kao kulturnu, već i kao moralnu silu na međunarodnoj sceni“. Odavno na jednom mjestu nije zabilježena ovolika količina idolopoklonstva i neistina. To je izmamilo još jednog istaknutog nepismenog hiperegoistu – predsjednika Crne Gore Jakova Milatovića. Prepao se da Demokrate ne prisvoje cijeli Amfilohijev autoritet, pa se i on izjasnio za podizanje spomenika.

Amfilohije se verbalno obračunavao sa političko-ideološkim nasljeđem Titove Jugoslavije. To nasljeđe je po Josipu Brozu nazvao brozomorom. Pod brozomorom je podrazumijevao komunizam i emancipaciju Crne Gore i Crnogoraca od velikosrpstva. Tako je napadao sve što je nastalo na temeljima antifašizma, narodnooslobodilačke borbe i socijalističke revolucije. Istovremeno je promovisao naopaku ideologiju, koja bi se u crnogorskoj političkoj praksi mogla nazvati đedomorom (sljedbenici su Amfilohija iz milošte zvali Đedo). 

U najkraćem, to je bjelaško-četnička ideologija koju su Amfilohije i litijaški pokret nametnuli kao vladajuću nakon izbora 30. avgusta 2020. To su direktno priznali, jer su tada proglasili oslobođenje od 75-godišnje vladavine antifašizma. Od tada su za izvršnu vlast Ustav, zakoni i institucije u Crnoj Gori samo prividi. Stvarnu moć ima crkvena despotska oligarhija čiji je nadustavni položaj ozvaničio Dritan Abazović kada je potpisao tzv. Temeljni ugovor sa SPC. Na čelu te oligarhije nalazi se pokojni Amfilohije. On je izvorište legaliteta i legitimiteta izvršne vlasti. Zato se u Amfilohija kunu i njemu se pravdaju tridesetoavgustovci, čak i lideri nekadašnjeg Demokratskog fronta koje je Amfilohije, uz prethodni mobing, sikterisao iz Krivokapićeve Vlade. Takva ponizna, idolopoklonička i zagrobna vladavina je đedomora.