DFC: Crna Gora potencijalna i navodna naredna meta ruskog uticaja

Analiza Digitalnog forenzičkog centra razotkriva infrastrukturni model ruskog hibridnog djelovanja na Zapadnom Balkanu, sa posebnim fokusom na Srbiju kao regionalno čvorište za obuku, logistiku i propagandu.

Kako se navodi, analiza pokazuje kako se operacije korišćene protiv Moldavije uoči izbora 2025. metodološki poklapaju sa obrascem viđenim u zemljama regiona, posebno u fazama važnim za EU i NATO integracije. Upozorava se da Crna Gora, zbog završne faze EU integracija i predstojećih izbora 2027, ostaje potencijalna naredna meta koordinisanih ruskih hibridnih aktivnosti.

Analizu prenosimo integralno:

“Ruske hibridne operacije na prostoru istočne i jugoistočne Evrope ulaze u agresivniju fazu u kojoj se paralelno ciljaju države u različitim stadijumima evropskih i evroatlantskih integracija. Moldavija je danas glavna meta takvih pritisaka jer se kombinovanjem hibridnih napada usporava njen evropski kurs i stvara prostor za trajnu političku blokadu. Istovremeno, nedavna hapšenja u Srbiji (koja se povezuju s mrežama ruskih lojalista) ukazuju na regionalni logistički ambijent u kojem se spajaju obavještajne, kriminalne i propagandne infrastrukture. Iz tog okruženja distribuiraju se resursi, ljudi i narativi prema osjetljivim tačkama u susjedstvu.

Ruske hibridne aktivnosti u Moldaviji prije izbora u septembru 2025. godine metodološki su identične sa onima u Crnoj Gori 2016. godine. Vlasti te zemlje otkrile su rusku zavjeru za destabilizaciju države tokom parlamentarnih izbora 28. septembra 2025. Moldavska policija je, u saradnji sa Obavještajnom službom (SIS), u masovnoj operaciji 22. septembra 2025. godine (nedjelju dana prije izbora) sprovela oko 250 pretraga na više od 100 lokacija, uključujući četiri zatvora.

Akcija je rezultirala hapšenjem 74 osobe, većinom obučavanih u Srbiji, sa optužbama za pripremu masovnih nemira i koordinaciju iz Rusije preko kriminalnih struktura. Zaplijenjeni su oružje, municija, oprema za obuku, palice i lisice, pasoši, gotovina i drugi dokazi o putovanjima i finansijskim transakcijama, dok su u Srbiji od organizatora oduzeti lap top uređaji, mobilni telefoni i sistemi za detekciju radio frekvencija. Glavni cilj ruske paraobavještajne operacije bio je podsticanja nereda i nemira u slučaju pobjede proevropske većine na izborima.

Ključno čvorište za destabilizaciju Moldavije bila je Srbija. Po podacima iz istrage, ruske službe bezbjednosti formirale su u okolini Loznice (Srbija) kamp za specijalnu obuku moldavskih i rumunskih državljanja pod plaštom vjerskog hodočašća. Instruktori, Rusi i Bjelorusi povezani sa GRU, su se rotirali preko Srbije svakih 30 dana, podučavajući taktike uličnih nemira, probijanja policijskih kordona i upotrebu oružja. Lokalni organizatori Lazar Popović i Sava Stevanović, bivši savjetnici srpskog ministra Nenada Popovića, pružali su logističku podršku.

Taktike nasilnih protesta i specijalnih sredstava identične su opisanim u optužnici Specijalnog državnog tužilaštva Crne Gore u slučaju poznatom kao državni udar iz 2016. godine. I u slučaju Moldavije iz 2025, kao i u Crnoj Gori 2016. godine, zabilježena je aktivnost agenata ruske GRU sa ciljem destabilizacije države izazivanjem nemira, finansiranjem kriminogenih struktura i organizovanjem nasilnih protesta. U oba slučaja Srbija je poslužila kao centralno čvorište za paraobavještajne aktivnosti GRU. Među dokazima o planiranim nelegalnim aktivnostima u Crnoj Gori su fotografije, snimci, uniforme, direktna priznanja i zaplijenjeni novac u iznosu 125 hiljada eura, što su potvrdili istražni organi Srbije.

Ne ulazeću u pravosudni epilog slučaja iz 2016. godine, nesporne su činjenice koje ukazuju na istovjetnu matricu djelovanja ruskih službi u Moldaviji. Zajednički imenitelj nije samo taktičko djelovanje operativaca na terenu, već integraciona faza u kojoj su se nalazile obje države. Crna Gora je 2016. godine bila na pragu ulaska u NATO, a izbori u Moldaviji 2025. godine bili su ključni za buduću integraciju te države u EU. Propagandni mediji iz regiona i Crne Gore umanjuju značaj ruskih operacija kako bi relativizovali malignost njenog uticaja.

Dodatnu potvrdu kontinuiteta djelovanja GRU operativaca širom Evrope predstavlja i slučaj Eduarda Šišmakova, jednog od optuženih u slučaju državnu udar, koji se našao 2024. godine na udaru sankcija ukrajinskih vlasti. Paket sankcija obuhvatio je pojedince i entitete iz Ruske federacije koji rade protiv nezavisnosti i teritorijalnog integriteta Ukrajine. Indikativno je da se broj pasoša pod kojim je Šišmakov sankcionisan poklapa sa brojem lažnog pasoša na ime Eduard Širokov, sa kojim je on ulazio u Srbiju prije parlamentarnih izbora u Crnoj Gori 2016. godine.

Moldavija – scenario za Crnu Goru i(li) Srbiju

Crna Gora se nalazi na društveno-političkoj raskrsnici. Unutarpolitička dinimika uslovljena polarizovanim društvom i nedovoljno snažnim institucijama otvara više mogućih perspektiva. Strani maligni uticaji u sinergiji sa partitokratskim sistemom utiču da proces EU integracija i stabilizacija političkih prilika ostanu trajna težnja crnogorskog društva. U takvom složenom kontekstu moguće je sagledati predizborni i postizborni scenario za predstojeće parlamentarne izbore 2027. godine.

Imajući u vidu pojačano i sofisticirano djelovanje Rusije, te Srbiju kao trajnog vektora ruskog hibridnog djelovanja, Crna Gora i dalje ostaje meta stranog malignog miješanja. Metodološki posmatrano, od 2020. godine kreiraju se uslovi za potencijalni moldavski scenario u Crnoj Gori. Sagledavajući kontekst moldavskih parlamentarnih izbora, te aktere koji su pokušali da je destabilizuju, paralele sa Crnom Gorom i regionom su očigledne.

Identifikovani obrasci djelovanja, instrumentalizacija proruskih političkih subjekata, infiltracija vjerske zajednice u političku sferu, snažna propagandna kampanja kroz proruske medije i društvene mreže, te ciljano podsticanje društvenih i etničkih podjela neosporno se reflektuju i u crnogorskom kontekstu. Kao i u Moldaviji, strateški cilj takvih aktivnosti jeste slabljenje proevropskog kursa države, kompromitovanje institucija i kreiranje atmosfere političke nestabilnosti koja pogoduje spoljnopolitičkim interesima Ruske Federacije. Ukoliko se takvi procesi ne identifikuju na vrijeme, Crna Gora bi mogla postati sljedeća meta hibridnog napada na Zapadnom Balkanu sa ozbiljnim implikacijama po njenu bezbjednost i evropsku perspektivu.

U slučaju moldavskih parlamentarnih izbora ključnu ulogu u širenju antiEU propagande imali su sveštenici Moldavske pravoslavne crkve, koji su instrumentalizovani u hibridnim naporima Kremlja da utiču na ishod izbora. Prvobitno su organizovana hodočasnička putovanja grupi sveštenika u Moldaviji. Ta mreža je otvorila preko 20 Telegram kanala. Putem tih kanala svakodnevno su plasirani antiEU narativi u kojima su evropske integracije predstavljane kao dio šireg plana gej Evrope.

Zajednički narativ bio je borba za tradicionalne vrijednosti pod plaštom predavanja o zajedničkoj vjeri i ljubavi pravoslavlja. U balkanskom kontekstu, Srpska pravoslavna crkva ima identičnu mobilizacionu moć koja je čini ključnim posrednikom ruskog uticaja. SPC je otvoreno podržala pro-ruske proteste od 2014. do 2016. godine u Podgorici. Narativ o očuvanju tradicionalnih vrijednosti čini konstantu te organizacije u toku i prije važnih društveno-političkih događaja. Prije lokalnih izbora u Kotoru i Podgorici (u septembru 2024. godine) SPC je iskoristila kompletnu svešteničku mrežu koja je na ceremonijama i liturgijama isticala ključnu ulogu čuvanja vjere, naroda i svetinja kao uvod u izbornu kampanju. Ključni ljudi SPC su se stavili u funkciju prosrpskih i proruskih političkih struktura, pokušavajući da direktno utiču na izborni rezultat.

Energenti i hibridne operacije

Sjedinjene Američke Države uvele su sankcije Naftnoj industriji Srbije (NIS) zbog većinskog ruskog vlasništva (Gazprom Neft sa 50 odsto i Gazprom sa 6,15 odsto udjela) sa ciljem da se ograniči ruski uticaj i finansiranje rata u Ukrajini. Sankcije su poslije više odlaganja stupile na snagu 9. oktobra. Izuzev ekonomskog značaja (80 odsto srpskog tržišta nafte), sankcije su značajne i sa pozicije plasiranja ruskog malignog uticaja na region Zapadnog Balkana.

Finansiranje ruskih i proruskih medija u Srbiji, te energetska zavisnost od Rusije doprinijele su da se hibridne operacije Kremlja implementiraju iz Srbije bez ikakvih prepreka. Međutim, ukoliko se Beograd prodajom ili otkupom udjela Gazprom Neft i Gazproma u energetskom sektoru riješi ruskog vlasništva, Kremlj će iskoristiti druge kanale da ojača uticaj i sačuva trenutne pozicije. Zvanična Moskva je u više navrata dala snažnu podršku sprskim vlastima u kontekstu građanskih i studentskih protesta poslije pada nadstrešice u Novom Sadu. Slanjem agenata FSB u Srbiju koji su potvrdili da na protestu 15. marta nije upotrijebljen zvučni top, te izjavama spoljne obavještajne službe SVR da se u Srbiji sprema obojena revolucija, zvanična podrška Kremlja je evidentna. Režim u Beogradu koristi narativ o obojenoj revoluciji da minimalizuje proteste protiv korupcije i prikaže ih kao projekat EU na rušenju vlasti u Srbiji.

Međutim, podrška proruskih struktura studentskim protestima u Srbiji je evidentna i ukazuje da Moskva igra dvostruku igru u trenutnim političkim okolnostima. Uprkos narativu zvaničnog Kremlja o obojenoj revoluciji uz podršku Zapada, na studentskim protestima u Srbiji od januara 2025. godine prisutne su proruske strukture sa isto takvom ikonografijom. Navodni ratni veterani pozicionirali su se kao podrška studentima i građanima u borbi za građanska prava. Najistaknutiji pojedinci iz tih struktura su Nenad Stanić i Siniša Jevtić, koji su u prethodnom periodu javno podržali rusku agresiju na Ukrajinu.

Ratni veterani su prisutni na svim okupljanjima i zaslužni su za uvođenje ruske ratne ikonografije na protestima. Zastava Pravoslavne armije, odnosno bitke za Kulikovo i jedan od simbola ruske agresije na Ukrajinu, prisutna je na građanskim protestima u Srbiji. Takođe, informacioni i digitalni prostor imaju značajnu ulogu u protestnim dešavanjima u Srbiji. Jutjub kanali koriste temu studentskih i građanskih protesta za širenje proruske i antizapadne retorike i jačanje destruktivnih elemenata u društvima na Zapadnom Balkanu. Kanali X33, Glas Javnosti, HelmCast, Balkan Info, Podcast kod Brane se koriste kao platforma za promovisanje alternativne vizije Srbije u kojoj se EU i Zapad predstavljaju kao ključne prijetnje po nacionalni identitet, suverenitet i tradicionalne vrijednosti. S druge strane, Rusija i alternativni savezi predstavljaju se kao prirodni i poželjni oslonci budućnosti Srbije.

Infrastruktura za destabilizaciju regiona već postoji. Pojačano prisustvo proruskih struktura, SPC, medija i društvenih mreža ukazuje da Kremlj priprema djelovanje u skladu sa geopolitičkim momentom i ishodom sankcija NIS. Broj ruskih diplomata u Srbiji se povećao sa 54 prije agresije na 68 do sredine 2025. godine. Većina novodošlih diplomata je protjerana iz država EU nakon ruske agresije na Ukrajinu. Takođe, u periodu od 2022. do 2025. godine srpsko državljanstvo je dobilo oko 200 ruskih državljana, među kojima su bliski saveznici ruskog predsjednika Vladimira Putina.

Imajući u vidu završnu fazu EU integracija Crne Gore, te redovne parlamentarne izbore 2027. godine, ali i društvenu polarizaciju u Srbiji i eventualne vanredne izbore, stvaraju se pretpostavke za potencijalni scenario sa moldavskih parlamentarnih izbora. Indikativno je i postavljanje Aleksandra Lukašika za ambasadora Rusije u Crnoj Gori. On je u periodu od 2016. do 2022. godine, prije agresije na Ukrajinu, obavljao dužnost otpravnika poslova u Ambasadi Rusije Kijevu. Meta ruskih asimetričnih i hibridnih aktivnosti su svi događaji koji predstavljaju prekretnicu za budućnost evropskih država.

Scenario iz Moldavije sa dvadesetčetvorosatnim dezinformacijama i polarizujućim narativimima preko društvenih mreža preslikan je i na izborima u Češkoj. Istraživači u Češkoj su otkrili da je 16 medija koji šire proruske dezinformacije proizvelo više sadržaja nego svi tradicionalni mediji zajedno. U Francuskoj je pet mjeseci prije lokalnih izbora otkrivena mreža od 85 medijskih sajtova koji šire proruske dezinformacije i propagandu. Mreža je osmišljena tako da vizuelno liči na francuske tradicionalne medijske sajtove.

Instaliranje proruske mreže u Srbiji preliva se i na Crnu Goru. U Srbiji je 26. oktobra osnovano Rusko istorijsko društvo čiji je osnivač direktor SVR Sergej Nariškin. Direktor beogradskog ogranka društva je bivši direktor BIA Aleksandar Vulin. Vremenski okvir osnivanja društva koincidira sa sankcijama NIS i predstojećim izbornim ciklusom u Srbiji. Simptomatične poruke izrečene su na ceremonijie osnivanja, kojima se poziva na ostvarivanje ideje srpskog sveta, te veliča maligna doktrina Kremlja. Osnivačkom skupu Ruskog istorijskog društva prisustvovao i mitropolit budimljansko-nikšićki Metodije Ostojić.

Sinod SPC je u maju 2025. godine dodijelio Ostojiću titulu mitropolita, nakon čega je on intenzivirao aktivnosti koje polarizuju crnogorsko društvo i udaljavaju ga od EU tekovina. Ostojić je jedan od glavnih zagovornika rehabilitacije fašističkog četničkog pokreta iz Drugog svjetskog rata. On je u avgustu 2025. predvodio grupu koja je postavila spomenik četničkom vojvodi Pavlu Đurišiću kod Berana.

U tom kontekstu kulturno-vjerske manifestacije koje promoviše SPC, posebno one vezane za vraćanje Zavjetne kapele na Lovćenu, funkcionišu kao meki uvod u potencijalnu destabilizaciju društva. Kroz manifestacije 100 godina od obnove Njegoševe kapele kreiraju se informacioni uslovi za događaje koji bi paralisali EU integracije i dodatno antagonizovali crnogorsko društvo. Takve događaje predstavnici SPC najavljuju u kontinuitetu. Paralelno, predstavnici prosrpskih desničarskih struktura u Crnoj Gori dobijaju zahvalnice Vojske Srbije.

Dobrovoljački kampovi u Rusiji

Akcija crnogorske policije Lugansk u kojoj su uhapšeni osumnjičeni za učestvovanje u stranim oružanim formacijama. U pitanju su pojedinci koji su dio proruskih i prosrpskih desničarskih grupa u Crnoj Gori. Fenomen odlaska dobrovoljaca iz zemalja Zapadnog Balkana na ukrajinsko ratište, gdje se priključuju ruskim snagama, predstavlja višeslojni bezbjednosni rizik za region. Ključni element tog rizika odnosi se na postojanje regrutnog centra pod nazivom Centar ruskih patriota u Hanti – Mansijsku u centralnoj Rusiji. On služi kao čvorište za logističku i ideološku mobilizaciju dobrovoljaca sa prostora Zapadnog Balkana.

U njemu je regrutovan Vladimir Avramović, bivši pripadnik srpske specijalne jedinice Kobre, koji se bori u sastavu 137. jurišne brigade stacionirane u Donbasu. U izjavi koju je dao ruskim medijima nakon prvog povratka sa fronta kazao je da se u toj brigadi bore Srbi koji su regrutovani u Centru ruskih patriota u Hanti – Mansijsku. Takođe, srpski državljanin Bojan Odžić postao je veteran SVO nakon što se ranjen vratio sa fronta. Odžić je nakon dobijanja medalje za hrabrost izjavio da se u martu 2025. godine prijavilo 19 dobrovoljaca u istom Centru zbog efikasnosti i brzog slanja na front.

U ruskim medijima se pojavljuju infromacije da su u pomenutom centru regrutovani i crnogorski državljani. Na dostupnim snimcima vide se srpski državljani u uniformama sa vojnim amblemom zastave Pravoslavne armije. Taj simbol je prisutan kod proruskih elemenata na građanskim protestima koji se održavaju u Srbiji. Takođe, organizaciji Fondacija branioca otadžbine iz Rusije povjeren je zadatak pružanja pomoći porodicama učesnika takozvane specijalne vojne operacije koji se vode kao nestali. Prema predsjedničkom dekretu, Fondacija branioca otadžbine može pružati psihološku i psihoterapijsku podršku porodicama nestalih, kao i pomagati im u ostvarivanju socijalnih beneficija i besplatne pravne pomoći. U praksi, centri Fondacije (raspoređeni širom Rusije) ne služe samo za pružanje socijalne i psihološke podrške rodbini nestalih vojnika, već funkcionišu i kao regrutni punktovi.

Takva dinamika regrutovanja rizična je iz ugla radikalizacije regiona. Povratak dobrovoljaca sa borbenim iskustvom, snažno usvojenim ideološkim narativima i vezama sa Rusijom, povećava potencijal za destabilizaciju. To podrazumjeva jačanje ekstremističkih mreža, polarizaciju javnog prostora i instrumentalizaciju geopolitičkih lojalnosti u domaćim političkim procesima. U takvom okruženj regrutne strukture funkcionišu kao kanal kroz koji se regionalne tenzije mogu dodatno intenzivirati.

Izazovi za institucije i budući pravci djelovanja

Ruske hibridne aktivnosti u Evropi vidljivo su intenzivirane širenjem propagande i političkih pritisaka, te je realno očekivati da će dodatno jačati i na prostoru Srbije. Potencijalni gubitak ruskog vlasništva u Naftnoj industriji Srbije predstavlja ključni okidač za takvu dinamiku, budući da Moskva taj sektor posmatra ne samo kao ekonomski, već prije svega kao geopolitički instrument uticaja. U uslovima kada bi taj mehanizam mogao biti ozbiljno oslabljen ili izgubljen, ruska strana će nastojati da kroz pojačane maligne aktivnosti, medijsko i informaciono djelovanje, te političko i društveno podržavanje proruskih aktera pošalje jasnu poruku Zapadu da se bez njenog pristanka ne mogu donositi ključne odluke u Srbiji.

Time će Srbija u narednom periodu vjerovatno biti još izloženija pritiscima i pokušajima destabilizacije, dok će ruske strukture nastojati da očuvanjem ili kompenzacijom uticaja u energetskom sektoru potvrde da i dalje imaju kapacitet da oblikuju strateške tokove u zemlji i regionu.

U tom kontekstu izvjesno je da će se hibridne aktivnosti preliti i na Crnu Goru, posebno imajući u vidu da je država u završnoj fazi procesa evropskih integracija, te da nas 2027. godine očekuju redovni parlamentarni izbori. Bivši ruski ambasador u Crnoj Gori Vladislav Maslenikov je 2023. godine izjavio da širenje Evropske unije na Zapadni Balkan znači uvlačenje tih država u konfrontaciju sa Rusijom.

Incident u podgoričkom naselju Zabjelo iz novembra 2025. godine, koji je pokrenuo antimigrantske proteste i „građanske patrole“ pokazatelj je kako dezinformacije i manipulacije narativima mogu oblikovati percepciju stvarnosti, produbljujući podjele i generišući nepovjerenje među građanima. To je i dokaz koliko je lako mobilizovati ekstremne djelove crnogorskog društva u kratkom periodu.

Po obrascu viđenom u Moldaviji, akteri koji već posjeduju razvijenu infrastrukturu uticaja u regionu kroz medije, mrežu političkih i parapolitičkih organizacija, kao i snažne vjerske strukture mogli bi pokušati da dodatno polarizuju crnogorsko društvo instrumentalizacijom Srpske pravoslavne crkve i angažovanjem paradržavnih elemenata iz Srbije. Cilj takvih aktivnosti bio bi da se oslabi evropski kurs Crne Gore i pojačaju tenzije između različitih identitetskih i političkih blokova, te pošalje poruka da svaki iskorak ka Zapadu neminovno vodi ka unutrašnjoj nestabilnosti.

Iznenadno postavljanje spomenika fašističkom kolaborantu Pavlu Đurišiću u režiji SPC i pasivnost sektora bezbjednosti predstavljaju taktičku i stratešku probu za slične scenarije u budućnosti.

U takvom bezbjednosnom okruženju crnogorske institucije moraju kao jedan od strateških prioriteta postaviti sistemsku borbu protiv stranog miješanja, dezinformacija i malignog uticaja. Na to je ukazano i u posljednjem Izvještaju Evropske komisije, u kojem je naglašena potreba jačanja institucionalne otpornosti i unapređenja kapaciteta za detekciju i suzbijanje hibridnih prijetnji. Nacionalistička retorika, ruske dezinformacione kampanje i religijski uticaj već su duboko ukorijenjeni u dijelovima crnogorskog društva, stvarajući pogodno tlo za potencijalnu radikalizaciju i regrutaciju dobrovoljaca za rusko hibridno djelovanje i ruske vojne ili paravojne strukture”.