Kinezi pred vratima

Godinama je tema ruskog uticaja bila dominantna u svim raspravama – kako u akademskim krugovima, tako i među političarima i donosiocima odluka. Prije svega, ta tema je aktuelizovana od strane međunarodnih partnera kad god bi se govorilo o miješanju trećih strana u poslove zemalja Zapadnog Balkana.

Ipak, ispod radara već godinama prolazi ono što Kina radi u ovom regionu, posebno u Crnoj Gori. Razumije se, tu se lista zemalja koje žele da ovaj prostor drže u autoritarnim lancima ne završava. Od uspostavljanja inicijative Pojas i put (Belt and Road Initiative, 2013), Kina koristi širok dijapazon instrumenata meke moći i nastoji da kopira i transponuje one uticaje kojima su Sjedinjene Države ostvarile globalnu dominaciju.

Naravno, ideološki aspekt se ciljano stavlja u drugi plan.

Kao ključnu tačku kineske penetracije možemo posmatrati infrastrukturne projekte. Interesantno je da odluka Vlade koju je predvodio DPS nikada nije bila problematizovana iz ugla kvaliteta projekta, već isključivo kroz prizmu kredita državne kineske banke – odnosno sposobnosti Crne Gore da isti servisira. Upravo taj, najmanje sporni, aspekt potpuno je zasjenio pitanje kvaliteta, koje bi danas moralo biti ozbiljno problematizovano, posebno u kontekstu nastavka izgradnje auto-puta.

Već sada, u fazi otvaranja ponuda za nastavak radova, vidi se da su gotovo svi glavni ponuđači upravo kineske kompanije. To nije slučajnost, već logičan nastavak politike zavisnosti, u kojoj se kineski krediti pretvaraju u obavezu da kineske firme budu i izvođači. Beton i tender kao maksima.

Kina umnogome pokazuje sposobnost da prevaspita domaće političare – one koji će relativizovati političke principe i standarde međunarodne zajednice, istovremeno promovišući lažne narative i propagandu Komunističke partije.

Dovoljno je pomenuti Dritana Abazovića, koji je kao opozicionar bio dio neformalne delegacije crnogorskog parlamenta u posjeti Republici Kini (Tajvanu). Zatim, kao premijer, vapio je u evropskom parlamentu da Crnoj Gori pruži pomoć i sacuva je od kineskog uticaja, da bi na kraju završio kao promoter kineske moći – odnosno moći vladajuće partije Kine.

Na tragu ideološko-političkog rada, podrazumijeva se i ono što se odvija pod plaštom kulturne i edukativne saradnje. Svi crnogorski univerziteti danas su pokriveni mrežom kineskih obrazovnih ustanova, koje, promovišući učenje jezika i kulture, zapravo otvaraju vrata za širu promociju onoga što se može nazvati propagandom Komunističke partije – pažljivo upakovanom u priču o „kulturnoj razmjeni“.

Kroz programe studentskih razmjena, Kina uspijeva ono što Rusija u Crnoj Gori nije – uprkos pokušajima. Stvara generacije mladih koji će relativizovati pitanja ljudskih prava u ime tehnološkog napretka i ekonomskog razvoja.

Kao što pokazuju i najnoviji nalazi istraživača poput Chrisa Dolana, moć Komunističke partije na Balkanu ne ogleda se samo u asfaltu i kreditima, već i u digitalnim lancima – kroz prisustvo kompanija poput Huaweija, Dahue i Hikvisiona u državnim sistemima bezbjednosti. „Pametni gradovi“ od Beograda do Banjaluke postaju laboratorije nadzora, gdje se sigurnost pretvara u kontrolu, a partnerstvo u zavisnost.

Iza paravana tehnološke saradnje širi se infrastruktura digitalnog nadzora – ono što Peking zove „bezbjednosna modernizacija“, a što u stvarnosti znači izvoz modela autoritarne discipline. To je nova faza propagande Komunističke partije: ne kroz slogane i parole, nego kroz softver, algoritme i kamere.

Pitanje koje se prirodno nameće jeste: koji je zapravo interes Kine? Za razliku od Rusije, čiji su imperijalni i ideološko-politički motivi jasni i utemeljeni u pseudoistorijskoj propagandi, kineski interes je suptilniji. Prije svega, riječ je o prodoru na meki trbuh Evrope, kao ulaznici ka Zapadnoj Evropi, o nastavku ekonomske i industrijske špijunaže, ali i o novom pozicioniranju u globalnim geopolitičkim okvirima.

Još više zabrinjava činjenica da ova tema nije predmet šireg javnog interesovanja i da se tek stidljivo provlači na nivoima donosilaca odluka. To samo po sebi zahtijeva dramatičnu promjenu pristupa. Bez obzira na to kakav bude ishod rata i ruske invazije na Ukrajinu, izvjesno je da će Rusija postajati sve zavisnija od Kine.

Istovremeno, Kina će nastaviti da ide putem ostvarivanja svojih neoimperijalnih ciljeva – koristeći moć Komunističke partije kao najefikasniji izvozni proizvod.

Kao što Zapad mora pronaći način da adresira kineski uticaj – prije svega da ga ograniči u domenu infrastrukture, tehnologije i bezbjednosti – tako i domaći donosioci odluka moraju shvatiti ozbiljnost onoga što se potencijalno može dogoditi.

Ne postoji država koja je autoritarna iznutra, a da spolja može doprinijeti bilo kakvom pozitivnom, emancipatorskom procesu.