Kako nastaju uragani, postanu razorni i nestanu
Portal ETV
Uragani su najveće i najjače oluje na planeti.
Svake godine, između juna i novembra, oni pogađaju Karibe, Meksički zaliv i istočnu obalu Sjedinjenih Američkih Država, ponekad ostavljajući veliku pustoš za sobom.
Na Tihom okeanu poznati su kao cikloni.
U Indijskom okeanu i južnom Pacifiku poznati su kao tajfuni.
Sve su to tropske oluje, ali ih samo u zemljama oko sjevernog dijela Atlantika i sjeverozapadno od Pacifika nazivaju uraganima.
Razorni uragan Melisa stuštio se krajem oktobra 2025. na Jamajku.
Meteorolozi vjeruju da bi ova oluja mogla da bude najjači uragan koji je ikada pogodio Jamajku, sa vjetrovima brzine 298 kilometara na čas, što ga čini uraganom pete kategorije.
Ali kako se toliko snažni uragani uopšte formiraju, koji faktori mogu da ih učine razornim i kako nestaju?
– Šta je uragan?
Uragan je snažni rotirajući olujni sistem sa stalnom brzinom vjetra većom od 119 kilometara na čas.
Opšte ime za ove olujne sisteme zapravo je tropski ciklon, ali postoje regionalna imena za njih u zavisnosti od toga odakle potiču.
Ako se formiraju iznad Atlantskog okeana ili Istočnog Tihog okeana, zovu se uragani.
Ako se jave u Indijskom okeanu, onda se samo zovu cikloni.
Ako je brzina vjetra ispod 119 kilometara na čas, ne klasifikuju se kao tropski cikloni.
Ako je vjetar brži od 63 kilometra na čas, a sporiji od 119 kilometara na čas, klasifikuju se kao tropske oluje i dodjeljuje im se ime.
Uragani se dijele na pet kategorija u zavisnosti od brzine vjetra, prema Safir–Simpsonovoj skali uraganskih vjetrova koja pomaže hitnim službama da procijene potencijalnu štetu.
Ali uragani svih kategorija mogu da proizvedu smrtonosni olujni nalet, poplave izazvane kišom i tornada, prema američkoj Nacionalnoj okeanskoj i atmosferskoj upravi (NOAA).
– Kako nastaje uragan?
Uragani, tajfuni i cikloni započinju kao atmosferske smetnje, kao što je tropski talas – oblast niskog pritiska u kojoj nastaju oluje sa grmljavinom i oblaci.
Ako su ovi talasi potisnuti vjetrovima preko toplih okeana, sa okeana se diže topao vazduh, ostavljajući ispod sebe oblast niskog pritiska.
Okolni vazduh nadire u taj prostor, stvarajući snažne vjetrove.
Taj vazduh koji nadire takođe se zagrijava i podiže, donoseći sa sobom vlagu koja se hladi i kondenzuje da bi formirala visoke olujne oblake.
To stvara zid oka.
Kad se ohlađeni vazduh spusti, on formira oko.
Potom, zbog vjetrova blizu ekvatora, tropska oluja počinje da se pomjera s istoka na zapad.
Okretanje Zemlje, poznato kao Koriolisov efekat, izaziva zakrivljenje ovih vjetrova, što dovodi do uvrtanja oluja.
– Dijelovi uragana
Ovo su tri glavna dijela tropskog ciklona: oko, zid oka i kišne trake.
Oko je relativno mirna oblast u središtu uragana, u kojoj se vazduh spušta, a blagi vjetrovi generalno nijesu brži od 24 kilometra na čas, prema američkoj Nacionalnoj okeanskoj i atmosferskoj upravi (NOAA).
Zid oka je prsten visokih oluja sa grmljavinom oko oka, gdje su često obilne kiše i najsnažniji vjetrovi.
Promjene u oku i zidu oka mogu izazvati varijacije u brzini vjetrova u okviru uragana, prema NOAA.
Oko može da naraste ili da se smanji, a mogu da se formiraju i dvostruki zidovi oka.
Za to vrijeme, kišne trake su linije obilatih kiša koje kruže oko središta.
Vjetrovi postaju blaži kako se sve više udaljavate od središta oluje.
– Kako se uragan zaustavlja?
Zato što tropske ciklone hrani vlažni vazduh koji se diže iznad tople vode, oni počinju da slabe čim stignu do kopna.
Oko se raspada, a vjetrovi popuštaju, mada kišne oluje mogu da se nastave danima.
Prema Svjetskoj meteorološkoj organizaciji, njihovi životni ciklusi mogu da variraju od svega 24 časa pa i do čitavih mjesec dana.
– Uticaj lokacije i trenutka
Najsnažnije oluje nijesu uvijek i one koje prave najviše štete.
Uragan Patriša, iz 2015. godine, formirao se blizu Tevantepečkog zaliva uz južnu obalu Meksika.
Imao je najveću brzinu ikad zabilježenu na zapadnoj polulopti.
Ali put je Patrišu naveo preko relativno nenaseljenih dijelova Meksika, promašivši velike gradove.
On je takođe dramatično oslabio nakon što je udario u obalu Meksika.
Efekat meksičkog planinskog terena dodatno je oslabio Patrišu.
U međuvremenu, uragani koji brzo postanu snažniji umiju da budu posebno opasni, jer ljudi imaju manje vremena da se pripreme na njih.
Na primjer, uragan Erin, prvi atlantski uragan u 2025. godini, pretvorio se iz uragana prve kategorije u uragan pete kategorije za nešto više od 24 časa, prije nego što je ponovo oslabio na oluju druge kategorije.
– Utiču li klimatske promjene na uragane?
Procjena tačnog uticaja klimatskih promjena na pojedinačne tropske ciklone umije da bude zahtjevna zbog složenosti olujnih sistema.
Vjeruje se da klimatske promjene ne povećavaju broj uragana, tajfuna i ciklona u svijetu.
Ali rast temperature utiče na ove oluje na nekoliko mjerljivih načina.
Na primjer, toplije okeanske vode znače da oluje mogu da pokupe više energije, što dovodi do većih brzina vjetrova.
Dok toplija atmosfera može da sadrži više vlage, što dovodi do jačih padavina.
Tijelo Ujedinjenih nacija za klimu, Međuvladin panel o klimatskim promjenama (IPCC), saopštilo je da je – vjerovatno – da veći procenat tropskih ciklona širom planete dostiže treću kategoriju ili više od nje.