Koča Popović – general, filozof i vizionar ispred svog vremena
Na današnji dan prije 33 godine, 20. oktobra 1992. godine, u Beogradu je preminuo Konstantin – Koča Popović, general-pukovnik Jugoslovenske narodne armije, drugi po redu načelnik Generalštaba JNA, narodni heroj Jugoslavije, diplomata i političar. Sahranjen je u Aleji zaslužnih građana na Novom groblju u Beogradu.
Rođen 14. marta 1908. godine u Beogradu, Koča Popović poticao je iz imućne trgovačke porodice. Kao četvorogodišnjak s porodicom se preselio u Švajcarsku, gdje je pohađao elitne katoličke škole na francuskom jeziku, a u slobodno vrijeme svirao klavir i pjevao solo dionice. Po povratku u Beograd 1921. završio je gimnaziju, a potom studirao filozofiju na Sorboni u Parizu.
U Parizu se družio s umjetnicima, filozofima i piscima, pišući filmske kritike za Paris-Soir. Bio je poklonik francuskog nadrealizma i jedan od osnivača beogradske Grupe 13 nadrealista 1929. godine, čiji su članovi, poput francuskih kolega, kasnije pristupili Komunističkoj partiji.
Bio je i saradnik Miroslava Krleže u časopisu Danas, ali su se razišli tokom „sukoba na književnoj ljevici“. Popović je tada objavio tekst Ratni ciljevi dijalektičkog antibarbarusa kao polemiku na Krležin poznati esej.
Kao komunista iz ubjeđenja, 1937. godine odlazi u Španiju i kao poručnik španske Narodne republikanske vojske komanduje artiljerijskim jedinicama. Po povratku učestvuje u Narodnooslobodilačkom ratu od juna 1941. godine i postaje jedan od najbližih Titovih saradnika. Bio je prvi komandant Prve proleterske brigade, s kojom je prošao čitav ratni put – od Igmanskog marša do Sutjeske.
Njegova jedinica se istakla u brojnim bitkama: Livno (1942), Jajce (1942), Teslić, Gornji Vakuf, Nevesinje, Foča i Sutjeska (1943). Tokom Pete neprijateljske ofanzive, 9. i 10. juna 1943, komandovao je probojem obruča na Sutjesci, čime je otvoren put partizanskim jedinicama. Iste godine unaprijeđen je u čin general-poručnika, a kasnije postavljen za komandanta Prvoga proleterskog korpusa, a zatim i Glavnog štaba NOV i PO Srbije.
Početkom 1945. godine komandovao je Drugom armijom koja se posebno istakla u završnim borbama za oslobođenje Jugoslavije – na liniji Užice–Sarajevo–Banjaluka–Karlovac–Zagreb. Bio je član AVNOJ-a od njegovog prvog zasijedanja 1942. i član Predsjedništva AVNOJ-a od novembra 1943. godine.
Poslije rata, Koča Popović obavljao je dužnost ministra inostranih poslova Jugoslavije od 1953. do 1965. godine. Iz aktivne politike povukao se 1972, nakon obračuna Josipa Broza Tita sa srpskim liberalima. Iako je i sam tada bio marginalizovan, nikada nije govorio loše o Titu, ističući njegovo političko umijeće i međunarodni autoritet.
- Bio sam s Titom kod 290 šefova država i vlada – 289 ih je imalo olovku u rukama i zapisivalo što Tito govori. Jedino Čerčil nije držao olovku - rekao je Popović.
Vladimir Nazor ga je opisao riječima: „Koča je čudo među nama.“ Tokom rata Popović je vodio detaljan dnevnik, kasnije objavljen pod naslovom Dnevnik o ratnom putu Prve proleterske brigade.
Osim što je bio izuzetan vojskovođa, Popović je bio i mislilac koji je rano uočavao političke opasnosti. U intervjuu za sarajevsko Oslobođenje u martu 1989. godine, upozorio je na ono što će ubrzo uslijediti:
„Ono što se sada događa u Srbiji nije mi nimalo simpatično. To je jedan uzak, veoma opasan nacionalistički program. Milošević je običan bankarski pacov, zbog njega će biti krvi do koljena.“
Njegove riječi i danas odjekuju kao opomena:
„Ja sam protiv svakog nacionalizma, jer je nacionalizam najniži oblik društvene svijesti.“
„Bosnu pokušavaju da raščereče, raščupaju. Bosna je veoma važna tačka za budućnost Jugoslavije.“
„Nečija jednonacionalna ‘istina’, samim tim što je takva, ne može biti istina. Ona suzbija razboritost slobodnih građana.“
„Glavni centri moći sve više zavise od rastućih i uveliko naoružanih proustaških i pročetničkih agresivaca, čije je usmjerenje u biti fašističko.“
„Paralele između Miloševića i Tuđmana prepoznaju se po tome što vjeruju u silu i propagandu, a neistomišljenike teško podnose.“
Koča Popović ostao je upamćen kao intelektualac među generalima i general među intelektualcima – vojnik, pjesnik, filozof i državnik koji je razumio Evropu, ali nikada nije zaboravio ideal slobode.