Vrijeme je da se prekine sa popuštanjem autoritarnom predsjedniku Srbije

Nakon otprilike decenije na vlasti, veterani autoritarne vladavine obično se suoče sa raskrsnicom: da li će pojačati represiju, učvrstiti krug povlašćenih tajkuna i dodatno ugušiti ono malo preostale nezavisne medijske scene, ili će se povinovati zahtjevima opozicije za reformama.  Ovo se u više navrata ponavljalo širom svijeta u posthladnoratovskoj eri. Autokrate gotovo uvijek biraju prvi put i postaju još tvrđi. Sada, dok su protivnici vlasti na ulicama Beograda, Aleksandar Vučić nalazi se pred tim izborom.

Tokom osam godina na mjestu predsjednika, a prije toga kao premijer, Vučić je vladao sve intervencionističkijom rukom, iako još uvijek vodi više upravljanu demokratiju nego otvorenu autokratiju. Na međunarodnoj sceni održavao je lukav balans: s Moskvom je gajio korektne odnose, ali ne toliko bliske da bi razbjesnio EU i SAD; zažmurio je na izvoz srpskog oružja u Ukrajinu. U isto vrijeme, privukao je milijarde kineskih investicija u industriju i infrastrukturu.

Iako je Srbija tek kandidat za članstvo u EU, Vučić njeguje bliske veze sa liderima poput francuskog predsjednika Emanuela Makrona i predsjednice Evropske komisije Ursule fon der Lajen — dijelom i preko ponude da evropske rudarske kompanije eksploatišu neiskorišćena nalazišta litijuma, što bi moglo poduprijeti evropsku potragu za energetskom nezavisnošću. Uspostavio je i dobre odnose sa bliskim saradnicima Donalda Trampa tokom njegovog prvog mandata.

Vučićeva taktika balansiranja mogla bi poslužiti kao studija za države koje se svrstavaju na više strana. Ali kod kuće, prostor mu se sužava, jer se nezadovoljstvo zbog njegove netransparentne i neodgovorne vladavine preliva na ulice. Okidač je bio krah nadstrešnice željezničke stanice u Novom Sadu prošlog novembra, kada je poginulo 16 ljudi. Stanicu su renovirale kineske firme u okviru kineske Inicijative Pojas i put. Opozicija za tragediju krivi korupciju u vrhu države, lošu upravu i izostanak kontrole — simbole Vučićevog sistema.

Od novembra, opozicioni demonstranti povremeno izlaze na ulice u velikom broju, a u novije vrijeme traže i vanredne izbore. Prošle sedmice izbili su najnasilniji protesti do sada, sa sukobima s policijom u više gradova. Tokom godina, Vučić - ekstremni nacionalista u mladosti - koristio je pan-srpski sentiment i iredentizam u manjinskim srpskim zajednicama u Bosni i na Kosovu da bi učvrstio podršku. Ali taj adut, čini se, gubi snagu.

Vučić bi, makar u teoriji, mogao da ukloni pritisak na nezavisne medije, otvori politički prostor za opoziciju i pokrene zaista nezavisne istrage afera poput one u Novom Sadu. Takvi potezi pomogli bi i višegodišnjoj zakočenoj kandidaturi Srbije za ulazak u EU. Ali reforme nijesu autokratski put: Vučić reaguje očekivano — novim udarima i još jačom kontrolom.

EU i Britanija predugo su mu popuštale. Realpolitika se zasnivala na želji da Srbija ne sklizne potpuno u rusku orbitu. No, takav pristup više nije održiv. Vučić mora biti primoran da polaže račune i omogući zaista poštene izbore; to je uostalom preduslov svake nade u članstvo u EU. U suprotnom, Srbija bi mogla krenuti putem kojim je, nažalost, pošla Gruzija — u pravcu lažne demokratije nad kojom EU nema nikakav uticaj i čije ekscese može samo da osuđuje saopštenjima.

Amerika se, izgleda, trenutno povukla sa balkanskog terena. Ali Velika Britanija i EU nijesu. Treba da djeluju i upotrijebe svoje ekonomske poluge. Ako to ne urade, a Srbija nastavi autoritarnim putem, krivac neće biti samo Vučić, već i njegovi zapadni pokrovitelji koji su svjesno okretali glavu.