Rješenja za Crnu Goru: Države mentori, britanski angažman i „koalicija za Evropu“

Piše: Duško Mihailović

Kontinuirano miješanje Srbije, Srpska pravoslavna crkva, ruski uticaj, medijska scena koja je većinski u vlasništvu srpskog kapitala, pro-ruski i pro-srpski djelovi Vlade koji ne priznaju sopstvenu državu, izražen antinato i antievropski sentiment, dvojno državljanstvo, neefikasna administracija i nedostatak ekspertize — glavne su prijetnje crnogorskom evropskom putu.

To su ocjene u nezvaničnom dokumentu koji potpisuje šest bivših ministara spoljnih poslova i odbrane Češke, Slovačke, Hrvatske, Slovenije, Gruzije i Albanije. U njemu se upozorava da se Crna Gora nalazi na raskrsnici između dvije evropske budućnosti — jedne zasnovane na standardima i reformama, i druge koju autori nazivaju – Orbanovim modelom – a koja bi, upozoravaju, mogla iznutra oslabiti Evropsku uniju.

Dokument, predstavljen kao Non-paper o Crnoj Gori, analizira politički put države od obnove nezavisnosti do danas, identifikuje ključne prijetnje po njen evropski put i predlaže paket političkih i bezbjednosnih mjera koje bi partnerske zemlje i EU trebalo da primijene kako bi proces pristupanja bio završen.

Geopolitička važnost male države

Autori ocjenjuju da je Crna Gora, uprkos maloj teritoriji, geopolitički neuporedivo značajnija nego što izgleda na mapi. Njen izlaz na Jadran, blizina Otrantskim vratima i status najmlađe članice NATO-a čine je strateškim osloncem južnog krila Alijanse.

U dokumentu se naglašava da je Crna Gora jedina država sa obje strane Jadrana čije je političko rukovodstvo otvoreno skeptično prema članstvu u NATO, te da predstavlja rizik koji Rusija nastoji da iskoristi.

– Zbog svog strateškog položaja, Crna Gora je pod stalnim pritiskom Rusije da napusti NATO. Ukoliko bi se to desilo, bila bi narušena bezbjednosna struktura čitavog jadranskog basena. To bi imalo štetne posljedice po bezbjednost južne Evrope, a potencijalno i cijele Evrope – navedeno je u dokumentu.

Ključna država za ometanje projekta „Srpski svet“

Koncept – Srpski svet – koji promovišu predsjednik Srbije Aleksandar Vučić i politička elita koja ga podržava, prema autorima je modelovan po ruskoj ideji – Ruski mir – i zasniva se na istim konceptima koji su bili dio – Velike Srbije – političke vizije Slobodana Miloševića koja je dovela do četiri rata na prostoru bivše Jugoslavije tokom devedesetih godina.

Autori navode da je, iako u drugim državama Zapadnog Balkana žive manjinske zajednice etničkih Srba, bez Crne Gore i njenog izlaza na Jadransko more nemoguće sprovesti destabilizujuću strategiju – Srpskog sveta.

U dokumentu se ocjenjuje da postoji kontinuirani napor predsjednika Srbije Aleksandra Vučića da dominira političkom scenom i Vladom Crne Gore, kao i da kontroliše njeno političko odlučivanje. To bi, kako se navodi, moglo dovesti ili do ponovnog uspostavljanja formalne državne zajednice Srbije i Crne Gore, ili do pretvaranja Crne Gore u vazalnu državu Srbije. Takav razvoj događaja dao bi Srbiji pristup Jadranskom moru i Mediteranu, te bi poslužio kao – utješna nagrada – za gubitak Kosova.

– Veliki dio stanovništva Crne Gore izjašnjava se kao Srbi (oko 32%), dok je Kosovo danas više od 90 odsto albansko i odlučno u namjeri da sačuva svoju nezavisnost. Dodatna opasnost je što bi neke članice EU i zapadni saveznici mogli ovakvu situaciju posmatrati na isti način, ne razumijevajući širi geopolitički značaj nezavisne Crne Gore – naglašeno je u dokumentu.

SPC kao politički akter

Srpska pravoslavna crkva označena je kao jedan od ključnih političkih faktora u Crnoj Gori. Autori tvrde da je aktivno i vidljivo učestvovala u rušenju vlasti 2020. godine i da promoviše antinato i antievropske narative, uz blisku saradnju s Moskovskom patrijaršijom.

– SPC je važan, agresivan i efikasan instrument vlade Srbije. Njeni sveštenici imaju aktivnu i veoma vidljivu ulogu u državnim i lokalnim izborima u Crnoj Gori. Ona je bila glavni organizator masovnih protesta koji su 2020. godine srušili tadašnju vladu; nova koaliciona vlada koja je nakon toga formirana nastala je u jednom od njenih manastira. Jedna od kratkotrajnijih kasnijih vlada praktično je prepisala svu crkvenu imovinu u Crnoj Gori Srpskoj pravoslavnoj crkvi, čime je konačno i potpuno delegitimisana Crnogorska pravoslavna crkva – navodi se u dokumentu.

Autori dodaju i da je SPC snažan promoter ideologije – Srpskog sveta – te da je blisko povezana s Ruskom pravoslavnom crkvom i patrijarhom Kirilom, kao i direktno s ruskim predsjednikom Vladimirom Putinom.

Ruski interesi i uticaji

Rusija, kako se ocjenjuje, vidi Crnu Goru kao laku metu i koristan instrument za destabilizaciju EU i prodor u procese donošenja odluka u okviru NATO-a.

– Godinama je ruska vlada finansirala neke od ekstremno reakcionarnih političkih partija u Crnoj Gori, uključujući Demokratski front, čiji je ključni član vladajuće koalicije Andrija Mandić – navedeno je u dokumentu.

Podsjeća se i na događaje iz 2016. godine, kada je – ruska tajna služba, uz pomoć Mandića i Milana Kneževića, organizovala neuspjeli državni udar i pokušaj atentata na tadašnjeg predsjednika Crne Gore.

– Ipak, s početkom rata u Ukrajini, Rusija – iako i dalje prisutna – izgleda da je prepustila vodeću ulogu u kontroli Crne Gore Srbiji – zaključuju autori.

Medijska okupacija i ostale prijetnje

U dokumentu se navodi da je gotovo cijela medijska scena u Crnoj Gori pod kontrolom i/ili u vlasništvu srpskih i ruskih kompanija.

– Postoji nekoliko online publikacija i manjih TV stanica koje su nezavisne, ali se njihov glas gubi u moru propagande iz kontrolisanih medija – stoji u non-paperu.

Posebno se upozorava na najavljene izmjene Zakona o državljanstvu, uz ocjenu da bi – desetine hiljada državljana Srbije – mogle uticati na ishod izbora u zemlji od 620.000 stanovnika ukoliko bude dozvoljeno dvojno državljanstvo.

Autori kritikuju i aktuelnu strukturu vlasti – Vladu sa više od 30 ministara, – od kojih neke premijer navodno ne poznaje lično – te ističu nedostatak evropski kvalifikovanog kadra u administraciji.

– Trenutnu vladajuću koaliciju čine Pokret Evropa sad i grupa koju bi se moglo nazvati – Evropa nikad – skup pro-srpskih i pro-ruskih partija koje žele da zadrže državu van EU, a moguće i da je izvedu iz NATO-a. Iako ove potonje imaju manju političku podršku (ispod 15%), one su bolje organizovane, finansirane i odlučnije od prvih – pa zato dobijaju u borbi za moć – navodi se u dokumentu.

Rješenja za Crnu Goru

U dijelu posvećenom preporukama, autori predlažu mentorski model za evropske integracije.

– Zbog svih navedenih rizika, izuzetno je važno za bezbjednost regiona i Evrope da Crna Gora uđe u EU. EU bi trebalo da primijeni pristup mentorstva – da manja članica, bez političkih ambicija, poput Irske ili Danske, preuzme mentorsku ulogu u procesu pristupanja. Sličan model primijenjen je prilikom ulaska baltičkih država, kada su Danska, Švedska i Finska pomagale i nadgledale Litvaniju, Latviju i Estoniju – istaknuto je u dokumentu.

Autori predlažu i uključivanje iskusne britanske političke figure, uz specijalnu izaslanicu Karen Pirs, imajući u vidu uticaj Londona u regionu.

Formiranje velike proevropske koalicije

Predloženo je formiranje širokog političkog saveza – DPS-a, SD-a, SDP-a, LP-a, dijelova GP URA i PES-a, uz manjinske partije – koji bi, uz podršku Kvinte, mogao stabilno voditi državu do članstva u EU.

– Pristupanje EU mora biti glavni strateški cilj Crne Gore, jer je to u interesu i regionalne i evropske bezbjednosti. Zato je potrebno okupiti sve političke snage koje podržavaju ovaj put. Takva koalicija bi imala podršku većine birača, a ambasadori Kvinte – UK, Francuske, Njemačke, Italije i SAD – trebalo bi da posreduju u njenom formiranju – navedeno je u dokumentu.

Turska kao ekonomski saveznik

Autori prepoznaju rast turskih investicija kao pozitivan trend i dokaz povjerenja u evropsku perspektivu Crne Gore.

– Sve više turskih preduzetnika pokazuje interesovanje za pokretanje poslova u Crnoj Gori. Iako je njihov motiv prvenstveno ekonomski, on se zasniva na pretpostavci da će Crna Gora postati članica EU. Zbog toga su oni potencijalno snažan ekonomski saveznik na crnogorskom putu ka EU – piše u non-paperu.

Mala država, veliki ulog

Na kraju dokumenta autori poručuju:

– Članstvo Crne Gore u EU nije samo tehničko pitanje, već potencijalno transformativan čin za čitav region. To je ostvarivo, korisno i vrijedno pokušaja. Uspjeh Crne Gore mogao bi promijeniti evropsku perspektivu svih šest država Zapadnog Balkana – zaključuje se u dokumentu.

Dokument potpisuju: Vesna Pusić (Hrvatska), Iveta Radičova (Slovačka), Tomaš Petriček (Češka), Roman Jakič (Slovenija), Tinatin Kidašeli (Gruzija) i Fatmir Mediu (Albanija).