Zapadni Balkan na čekanju – između nade i frustracije

Berlinski proces podržava nužne reforme u Albaniji, Bosni i Hercegovini, na Kosovu, u Crnoj Gori, Severnoj Makedoniji i Srbiji, kako bi ih približio Evropskoj uniji. Ali nezadovoljstvo u tim zemljama raste.

Oblačan jesenji dan u Belfastu, u zamku Hilsboro iz 18. vijeka, koji je zvanična kraljevska rezidencija u Sjevernoj Irskoj i sjedište državnog sekretara za Sjevernu Irsku. To je istorijsko mjesto gdje su 1998. godine vođeni pregovori između Velike Britanije i Republike Irske, koji su doveli do potpisivanja Sporazuma na Veliki petak. Taj dokument stavio je tačku na decenijski krvavi sukob između protestanata i katolika u Sjevernoj Irskoj.

Ovo simbolično mjesto, prema zamisli britanskih domaćina, trebalo je da tokom dvodnevnog samita ministara vanjskih poslova zapadnobalkanskih država posebno istakne značaj pomirenja.

Nova dinamika pristupnog procesa do 2029.

Britanska ministarka vanjskih poslova Ivet Kuper na otvaranju skupa istakla je da je stabilnost regiona u interesu čitave Evrope:
„Znamo da bezbjednost Zapadnog Balkana ima direktan uticaj na bezbjednost Evrope, pa i nas ovdje, u Velikoj Britaniji.“

Njemački ministar vanjskih poslova Johan Vadeful naglasio je da Evropska unija ima obavezu da ponudi jasnu perspektivu zemljama regiona. Dodao je da je za proces približavanja potreban novi zamah:
„Građani počinju da gube povjerenje u skoriji ulazak u Evropsku uniju“, kazao je šef njemačke diplomatije, dodajući da postoje realni izgledi da se do 2029. godine razvije nova dinamika pristupnog procesa.

Istovremeno je upozorio da bi dalje odlaganje nosilo sa sobom ozbiljne geopolitičke rizike:
„To sebi ne možemo priuštiti, jer u suprotnom prijeti opasnost od povratka starim neprijateljstvima, kao i od jačanja uticaja Rusije i Kine.“

Neispunjeno solunsko obećanje

Još na samitu Evropske unije u Solunu 2003. godine, zemljama jugoistočne Evrope obećano je punopravno članstvo. Nakon krvavog raspada Jugoslavije devedesetih godina, regionu je trebalo ponuditi evropsku perspektivu.

Ipak, samo su Slovenija i Hrvatska postale članice EU, dok se ostale zemlje i dalje nalaze u različitim fazama pristupnog procesa. Trenutno najdalje su odmakle Albanija i Crna Gora.

Berlinski proces – „koalicija voljnih“

Berlinski proces je 2014. pokrenula tadašnja njemačka kancelarka Angela Merkel, sa ciljem da pomogne zapadnobalkanskim državama u pripremama za članstvo u Evropskoj uniji, ali i da podstakne njihovu međusobnu saradnju.

Riječ je o neformalnom okviru u kojem, pored zemalja regiona i Velike Britanije, učestvuje i nekoliko članica EU.
„To je svojevrsna koalicija voljnih, koja omogućava veću fleksibilnost jer ne zavisi od jednoglasnog odlučivanja 27 članica EU – čime se proces često blokira“, objašnjava Frauke Zebas iz Njemačkog društva za spoljnopolitička pitanja (DGAP) u razgovoru za DW.

Blokade, konflikti i unutrašnji problemi

Pojedine članice EU, vođene sopstvenim interesima, znale su da blokiraju proces pristupanja nekih zapadnobalkanskih država. Spor oko imena između Atine i Skoplja riješen je tek 2019. Prespanskim sporazumom, kojim je zemlja dobila naziv Sjeverna Makedonija.

Ipak, i unutar samih zemalja regiona postoje ozbiljni problemi koji pristupnu perspektivu suočavaju sa političkim, ekonomskim i institucionalnim izazovima – od korupcije i slabosti u vladavini prava do neriješenih bilateralnih sukoba, poput onog između Srbije i Kosova.

Pored toga, region pogađa odliv mozgova – sve veći broj mladih napušta svoje zemlje, tražeći bolju budućnost u državama Evropske unije.

Rastući uticaj Rusije i Kine

Odugovlačenje evropskog puta učinilo je region privlačnim za druge globalne aktere, prije svega Rusiju i Kinu.
„Ti akteri koriste prazan prostor koji su ostavili EU i SAD povlačenjem iz regiona“, objašnjava Zebas.

Navodi i konkretan primjer:
„Srbija je 2023. godine potpisala sporazum o slobodnoj trgovini sa Kinom, što nije u skladu sa proklamovanim ciljem članstva u EU. Posebno zabrinjava saradnja srpske i ruske obavještajne službe, kao i izdavanje srpskih pasoša ruskim državljanima bliskim Kremlju, čime im se omogućava ulazak u šengensku zonu“, navodi Zebas.

Moskva, dodaje ona, koristi veliku zavisnost Beograda od ruskih isporuka gasa i nafte. Tradicionalno prijateljstvo Srbije i Rusije ogleda se i u tzv. politici ljuljaške zvaničnog Beograda – zemlja koja bi, kao kandidat za članstvo u EU, trebalo da usklađuje svoju spoljnu politiku sa evropskom, i dalje odbija da uvede sankcije Rusiji nakon agresije na Ukrajinu.

Bezbjednosna i migraciona pitanja u fokusu

Bezbjednosna pitanja bila su među glavnim temama samita u Belfastu.
Oko pet miliona eura biće izdvojeno za jačanje otpornosti na sajber napade i razmjenu iskustava u borbi protiv dezinformacija. Dodatnih 11,5 miliona eura namijenjeno je podršci programima na Zapadnom Balkanu koji se bave suzbijanjem ilegalnih migracija.

To su mali, ali značajni koraci kojima Evropa želi da pokaže da nije zaboravila Zapadni Balkan.

U okviru Berlinskog procesa, šefovi država i vlada zemalja učesnica sastaće se 22. oktobra u Londonu.