Kolaboracionisti fašista dobijaju simbole i priznanja, dok se antifašističke vrijednosti marginalizuju

Na prostoru Zapadnog Balkana delegitimizacija antifašizma i negiranje avnojevskih granica odjekuju kroz političke i vjerske strukture regiona. Srpska pravoslavna crkva (SPC), naročito tokom 90-ih, postala je važan akter nacionalističkih politika i relativizacije zločina. Posljedice te politike i danas oblikuju društva u regionu - kolaboracionisti fašista dobijaju simbole i priznanja, dok se antifašističke vrijednosti marginalizuju, ocijenjeno je u PROUDCAST-u Centra za građansko obrazovanje (CGO).

 O kleronacionalizmu kao regionalnom izazovu demokratiji, instrumentalizaciji povjerenja koje uživaju vjerske zajednice, te sekularizmu kao preduslovu građanskih sloboda, sagovornici saradnice na programima u CGO-u Željke Zvicer bili su sociološkinja iz Srbije Izabela Kisić, istraživačica i aktivistkinja iz Crne Gore Slađana Kavarić-Mandić i teolog iz Srbije Vukašin Milićević.

Kavarić-Mandić je, kako se navodi u saopštenju CGO, na poziciji da sekularizam ne garantuje demokratiju, koju, kako kaže, treba dovesti u pitanje i zbog onog do čega je sama sebe dovela. 

- U Crnoj Gori imate primjer da desničarske partije, profašističke partije, vodeći se demokratskim tekovinama Evrope, odnosno Rezolucijom Evropskog parlamenta o evropskoj savjesti i totalitarizmu, revidiraju istoriju i dovode u pitanje temelj naših društava - antifašizam - smatra ona.

Kisić nudi drugačiju perspektivu, naglašavajući da sekularizam jeste preduslov istinske demokratije.  

- Upravo tamo gdje je spojena crkva ili vjerske zajednice sa državom nema demokratije. Vjerske zajednice su, same po sebi, autoritarne. SPC je autoritarna zajednica, to je, zapravo, najzatvorenija institucija u regionu. Ona je netransparentna i ta koja govori protiv demokratskih načela i protiv ljudskih prava, a ljudska prava jesu temelj demokratije - naglasila je Kisić.

 Milićević je ukazao da je demokratija neodvojiva od principa države socijalne pravde, ali da je problem što je u regionu došla na talasu nacionalističkog antikomunizma. 

- Pogonsko gorivo nacionalizama je religija. Kad govorimo o crkvenim elitama - one su dio političkih elita. Uzmite primjer Srbije i Hrvatske, kao dvije različite tradicije. Potpuno isti mehanizmi, isti rječnik, iste skandalozne, destruktivne, skaredne kulture sjećanja u odnosu na Drugi svjetski rat, u odnosu na posljednje ratove - objasnio je Milićević. 

Kavarić-Mandić opisuje uticaj crkve u Crnoj Gori kao direktan. 

- Živimo realnost potpune povezanosti političkih elita sa crkvom, i oni sa tim nemaju problem, oni to i ne kriju. To miješanje crkve u državu je vrlo jasno. Mogli smo to vidjeti i kroz nedavni događaj u Beranama, kad se postavljao spomenik Pavlu Đurišiću, gdje smo vidjeli i da su crkva i čelnici desnih političkih partija saglasni - i oko tog čina i oko tumačenja simbolike Pavla Đurišića i oko anatemisanja komunističkog pokreta, odnosno kvazisocijalizma u kojem smo živjeli - ukazala je ona.

 Dodaje da "sa lijeva" primjećuje da ljevica u Crnoj Gori nema nikakav odgovor. 

- Prvo, ljevica u Crnoj Gori nije unisona, vrlo je nesolidarna, fragmentirana i interesno povezana. Tako da ona nema jedinstven odgovor i diskurs, niti koncept na kojem bazira svoj aktivizam. Mimo pojedinačnih dobrih primjera, ljevica se svela na tipkovnicu, ljevica se svela na saopštenja - pojasnila je Kavarić-Mandić.

Kisić je ocijenila da je slična situacija i u Srbiji. 

- Osamdesetih godina Srbija nije ušla u procese demokratizacije. Naprotiv, ušla je u antiemancipatorske procese i u ratove. I crkva je tu imala ogromnu, čak vodeću, ulogu, crkva je tada postala sluškinja nacionalizma. I ako gledamo da li crkva utiče na vlast ili vlast u Srbiji na crkvu – one djeluju u sadejstvu - poručila je Kisić.

Nalazi ohrabrujućim što studentski protesti, koji već godinu traju u Srbiji, nemaju dominantan vjerski momenat, iako se i na njima vide simboli ekstremno desnog spektra.

- Studenti upravo vraćaju na scenu taj ustavni patriotizam, gdje su svi građani jednaki bez obzira koje su vjeroispovjesti i koje su nacije. To što se vidi na ulicama, te scene kada imamo zajedno mlade ljude islamske vjeroispovesti i mlade hrišćane da se grle i da zajedno idu u jednu borbu – to najviše, zapravo, boli one koje su na vlasti i vrh crkve - navodi Izabela Kisić.

Govoreći o pomirenju u regionu, Milićević je istakao da se ono ne može graditi postepeno. 

- Do pomirenja se dolazi samo radikalnim metodama. Nema tu šta postepeno. Šta postepeno? Da shvatimo da se u Srebrnici dogodio genocid. Ili, postepeno da hrvatska javnost prihvati činjenicu da je postupanje nad civilima u NDH bio genocid ogromnih razmjera. Ja ne znam kako to može postepeno - istakao je on.

Sagovornici su komentarisali i ulogu crkve, ali i političkih elita u podrivanju antifašističkih vrijednosti.

- Imamo akutni problem s antifašizmom, jer sadašnja vlast u Crnoj Gori i crkva antifašizam vidi kao glavni problem, a antifašizam svode na komunizam. I, naravno, vi komunizam možete kritikovati, govoriti o komunističkim zločinima i kritički preispitivati taj sistem koji se urušio. Međutim, taj sistem počiva na pet godina borbe u šumi za univerzalne vrijednosti. Tako da vi možete osporiti sistem koji je nastao nakon partizanske borbe, ali ne možete osporiti vrijednosti koje su temelj te borbe - poručila je Kavarić-Mandić.

Kisić dodaje da je komunistička partija, kad je povela tu borbu, bila mala, ilegalna partija, rasturena i pod represijom. 

- Međutim, šta je suština delegitimizacije antifašizma? Delegitimizacija avnojevskih granica, jer upravo ulazak u rat bilo je negiranje avnojevskih granica i stvaranje Velike Srbije. I to je bio ključ, to je i danas ključ zašto se antifašizam toliko diskredituje, i svi drugi pokreti koji su sarađivali sa fašistima dobijaju spomenike itd. I crkva je tu 80ih odigrala ključnu ideološku ulogu i Milošević je to dobro iskoristio - podsjetila je Kisić.

Korjeni toga, pojašnjava Milićević, sežu do perioda između dva svjetska rata. 

- Vlada njemačkog Rajha radila je mnogo na obavještajnim vezama sa SPC. Dakle, čitavo jedno odjeljenje Ministarstva spoljnih poslova njemačkog Rajha se bavilo vjerskim pitanjima. Kada je riječ o Kraljevini Jugoslaviji, posebnu pažnju posvetili su SPC-u, jer su smatrali da je ona ozbiljan saveznik u borbi protiv komunizma. S druge strane, idejni osnov za tako nešto, došao je sa brojnim ruskim crkvenim ljudima koji poslije Oktobarske revolucije stižu u Kraljivinu SHS, kasnije Kraljevinu Jugoslaviju, sa sobom nose niz uticajnih, niz najkonzervativnijih ideja, koje inkorporiraju antisemitizam, teorije zavjere - kazao je Milićević.

Sagovornici su ocijenili da su obrazovanje i njegova reforma ključni u emancipaciji društava regiona.