„Zeleni patrijarh“ prima priznanje za zaštitu planete, a ćuti na zlostavljanje đece i žena u pravoslavnim crkvama

Nekoliko organizacija koje se bore za prava žrtava zlostavljanja u hrišćanskim crkvama i manastirima, među kojima je i nekadašnji svještenik Crkve Srbije Bojan Jovanović, koji je sada generalni sekretar Saveza hrišćana Hrvatske, javno se obratilo vaseljenskom patrijarhu Vartolomeju, upozoravajući da on ignoriše pozive preživjelih koji su zlostavljani u objektima pravoslavnih crkava.

Moralno liderstvo, poručuju oni, znači odgovornost, a dok vaseljenski patrijarh, dodaju u saopštenju, „prima nagradu za zaštitu životne sredine, ignoriše pozive preživjelih zlostavljanja u pravoslavlju“.

BEZ ISTINE, NEMA POKAJANJA

- Vaseljenski patrijarh Vartolomej I (Dimitrios Archontonis), dobitnik Templetonove nagrade za 2025. godinu, slavi se kao „zeleni patrijarh“ i lider u borbi za klimatsku pravdu. Ali dok prima priznanje za zaštitu planete, preživjele žrtve seksualnog zlostavljanja i njihovi zagovornici širom svijeta postavljaju pitanje - zašto ćuti pred zlostavljanjem u svom duhovnom domu – istakli su oni.

Ne može se patrijarh Vartolomej slaviti zbog liderstva u oblasti zaštite životne sredine, smatraju potpisnici/e saopštenja, a istovremeno ignorisati žene i djecu koji doživljavaju seksualno zlostavljanje i trpe traumu pod njegovim duhovnim autoritetom.

- Pravoslavlje, za razliku od Katoličke crkve, funkcioniše kao zajednica autokefalnih jurisdikcija. Ali Vaseljenski patrijarh nije bez uticaja. Kao „prvi među jednakima“, Vartolomej ima jedinstven simbolički i moralni položaj – pozvan je da podigne glas kada su povrijeđeni najmanji i najranjiviji – poručili su oni.

Dr Hermina Nedelescu, naučnica i teološkinja, suosnivačica organizacije Prosopon Healing, naglasila je da „bez istine, nema pokajanja, bez pokajanja, nema oproštaja, a bez pravde, nema mira“.

- Prava ekologija počinje sa zaštitom svetog: ljudskog tijela i dostojanstva – istakla je ona.

Izvršna direktorka organizacije Prosopon Healing Katherine Archer poručila je vaseljenskom patrijarhu da su „preživjele žrtve predvodile razotkrivanje svješteničkih zlostavljanja u Katoličkoj crkvi i da će preživjeli predvoditi razotkrivanje i unutar pravoslavnih crkava“.

- Kao što je patrijarh vasiljenski Vartolomej pozvao na „kopernikanski obrt“ u načinu na koji razumijemo ekološku krizu, takav kopernikanski obrt mora da se dogodi i unutar pravoslavnih crkava prema preživjelima zlostavljanja od strane svještenstva – precizirala je ona.

Generalni sekretar Saveza hrišćana Hrvatske Bojan Jovanović, koji je i sam bio žrtva seksualnog zlostavljanja u Crkvi Sebije, poručio je da „dok se svijet klanja licemerju umotanom u zlatne ordene i zveckanje 'zelenih' nagrada, Pravoslavna crkva – nekada bastion duhovnosti – postaje ruglo svoje sopstvene sjenke“.

- Vaseljenski patrijarh, figura koja bi trebalo da simbolizuje svetost i moralni kompas miliona vjernika, prima priznanja za „zaštitu životne sredine“, dok istovremeno ćuti pred najdubljom tamom u svojim redovima – seksualnim zlostavljanjem i pedofilijom koju sistematski ignoriše. Ovo nije samo ljudski, već i duhovni kolaps. Istorijska institucija, čije su ikone nekada ulivale strahopoštovanje i vjeru, sada postaje simbol truleži ispod pozlaćenih oreola. Vrijeme je da se postave pitanja koja više ne mogu da čekaju – kategoričan je Jovanović.

On podsjeća da je biše puta pisao vaseljenskom patrijarhu s molbom „da prepozna patnju žrtava i podstakne reforme“, ali da nikada nije dobio odgovor.

- Samo tišina – istakao je Jovanović, uz konstataciju da „ova tišina u lice trauma, dokumenata i svjedočanstava, nije samo pastoralni propust - ona je teološki skandal“.

TIŠINA KOJA TRAJE

U saopštenju naglašavaju da većina pravoslavnih crkava ne vodi javne evidencije o prijavama i slučajevima zlostavljanja, te da za razliku od mnogih katoličkih biskupija koje objavljuju imena počinilaca, pravoslavne jurisdikcije često negiraju postojanje problema.

- Ipak, organizacije poput Prosopon Healing i bivša platforma Pokrov.org dokumentuju desetine slučajeva zlostavljanja od strane svještenstva – dodaju oni.

Predsjednica Upravnog odbora organizacije Coptic Survivor Melanie Sakoda naglašava da „zlostavljanje nije pitanje celibata, to je pitanje moći, manipulacije i tišine koja traje“.

- Mit o „oženjenim svještenicima koji ne zlostavljaju“ je opasna laž. Statistike iz sekularnih izvora i crkvenih istraga pokazuju da većinu seksualnih zlostavljanja nad djecom čine muškarci u partnerskim ili bračnim odnosima. Pravoslavna crkva nije izuzetak – samo je manje transparentna – upozoravaju potpisnici/e saopštenja.

Izvršna direktorka Coptic Survivor Sally Zakhari istakla je da „svaka institucija koja tvrdi da je moralni autoritet mora to dokazati tamo gdje najviše boli – u zaštiti djece i ranjivih“.

- Klimatska pravda i društvena pravda nijesu odvojene borbe – one su povezane. I jedno i drugo zahtijeva odgovornost, istinu, priznanje i iscjeljenje.

Patrijarh Vartolomej ne može biti lider u zaštiti stvaranja, a da zanemaruje zgažene članove sopstvenog stada – jasni su u saopštenju.

Poručuju da od vaseljenskog patrijarha Vartolomeja zahtijevaju da prizna postojanje seksualnog zlostavljanja od strane pravoslavnog svještenstva i duhovnih autoriteta; da uspostavi siguran, žrtvama orijentisan sistem prijavljivanja, sa nezavisnim istragama; da objavi transparentne podatke o slučajevima u jurisdikciji vaseljenskog patrijarhata i pokrene reviziju postojećih politika; podstakne reformu kroz Sveti i Veliki Sabor ili druge pravoslavne forume, pozivajući ostale episkope na djelovanje.

- Učenje crkve zasniva se na istini, pokajanju (metanoji) i iscjeljenju. Sveti Vasilije Veliki u svojim kanonima nalaže uklanjanje sveštenika koji „sablazne narod“. Zakonici mnogih država zahtijevaju obavezno prijavljivanje zlostavljanja djece. Ignorisanje problema znači saučesništvo. Čak i tamo gdje patrijarh nema direktnu jurisdikciju – ima proročki glas. Trenutno ga koristi za zaštitu planete. Vrijeme je da taj isti glas upotrijebi za zaštitu ljudskih bića – zaključili su u saopštenju.

Templetonova nagrada ustanovljena je 1972. godine i dodjeljuje se jednom godišnje za izuzetan doprinos afirmaciji duhovne dimenzije života, kroz uvid, otkriće ili praksu.

PISMO VASELJENSKOM PATRIJARHU

Krajem avgusta Jovanović je u Grčkoj i Turskoj imao više sastanaka vezanih za sistematsko prikrivanje seksualnog zlostavljanja i drugih teških krivičnih djela u Crkvi Srbije.

- Na sastancima sam detaljno iznio podatke o raširenoj mreži prikrivanja, u kojoj se SPC ponaša kao zaštićena kriminalna struktura, dok državni aparati Srbije djeluju kao njen štit – negirajući zločine, proglašavajući žrtve „stranim plaćenicima“ i „neprijateljima ustavnog poretka“, i time dodatno traumatizujući preživjele – saopštio je on tada.

Sagovornicima je predstavio podatke „o registru lica povezanih sa pedofilijom unutar vjerskih organizacija pravoslavne orijentacije, s posebnim fokusom na SPC“, a broj žrtava je, kako je rekao, alarmantan.

- Njihova tišina je plod straha, prijetnji i institucionalnog nasilja koje ova Crkva sprovodi nad sopstvenim vjernicima – poručio je on tada.

Predao je i pismo vaseljenskom patrijarhu, u kojem je detaljno opisano teško stanje pravoslavnih vjernika na Balkanu i zatražio hitnu reakciju Vaseljenske patrijaršije.

- Pismo je moralni apel, teološko upozorenje i humanitarni vapaj - u ime djece, porodica, vjernika, i onih koji još vjeruju da Crkva može biti prostor nade, a ne nasilja – saopštio je Jovanović nakon toga.

U tom pismu zatražena je podrška Vaseljenske patrijaršije „osnivanju alternativnih i obnovi vjerskih organizacija koje su nepravedno utopljene u monstruozni konstrukt SPC, a koje su istorijski, kulturno i duhovno činile okosnicu autentične duhovnosti naroda Balkana - uključujući obnovu nacionalnih pravoslavnih crkava u Hrvatskoj, Crnoj Gori, Bosni i Hercegovini, Sjevernoj Makedoniji i drugim zemljama gdje SPC djeluje kao vjerski hegemon“.

U maju 2021. godine u Crnoj Gori je štampano prvo izdanje Jovanovićeve knjige „Ispovest kako smo ubili Boga“, u kojoj piše o zločinima episkopa Crkve Srbije.

On je crnogorskom tužilaštvu dostavio dokaze o slučajevima pedofilije i prikrivanju ovih zločina u manastirima i crkvama u Crnoj Gori kojima upravlja Crkva Srbije.

Kategoričan je da je sadašnji mitropolit crnogorsko-primorski Crkve Srbije Joanikije Mićović učestvovao sa episkopima u zataškavanju seksualnog zlostavljanja i navodnih slučajeva podvođenja maloljetnika u Cetinjskom i Manastiru Dajbabe.

Jovanoviću su bile potrebne godine da svoju bitku protiv seksualnih predatora u Crkvi Srbije i onih koji ih prikrivaju učini vidljivom, a uspio je i da je internacionalizuje – imao je izlaganja u Ujedinjenim nacijama, Evropskom parlamentu, kao i na brojnim međunarodnim konferencijama.