Studija DFC: Kina kao globalni rival i tihi igrač na Balkanu

Kina više nije samo „fabrika svijeta“, već akter koji nastoji redizajnirati međunarodni poredak, a Zapadni Balkan – uključujući Crnu Goru – dio je te ambiciozne strategije, ključne su poruke obimne studije „Kina u globalnoj tranziciji moći“, koju je danas predstavio Digitalni forenzički centar (DFC).

Studija detaljno analizira kinesku strategiju proširenja uticaja, posebno u kontekstu Zapadnog Balkana, s fokusom na obavještajne aktivnosti, infrastrukturne projekte i meku moć kroz obrazovanje, medije i tehnologiju.

Ambicija za globalnom dominacijom do 2049.

U središtu kineske strategije nalazi se tzv. „velika obnova nacije“ do 2049. godine, kojom Peking teži da postane ključni akter u oblikovanju multipolarnog svijeta. DFC ukazuje da Kina koristi sve sofisticiranije metode – od razvoja vještačke inteligencije i sajber kapaciteta do obavještajnog rada i širenja uticaja putem obrazovanja i kulture.

DFC naglašava da Kina želi da zamijeni američko globalno liderstvo ne direktnom konfrontacijom. Kineski model ne počiva više isključivo na ekonomiji, već na sinergiji tvrde i meke moći. Među alatima koje Kina koristi su Inicijativa Pojas i put, Globalna bezbjednosna i civilizacijska inicijativa, Konfučijevi instituti i strateški plasirane investicije.

Crna Gora: Investicije, mediji, obrazovanje i tihe veze

Regioni sa institucionalnim slabostima, poput Zapadnog Balkana, predstavljaju pogodnu metu za kinesku strategiju. Prema studiji, Kina koristi infrastrukturne projekte kao trojanskog konja – oni otvaraju vrata za kulturološki uticaj, akademsku saradnju i političko pozicioniranje.

- Peking region ne posmatra kao jedinstvenu cjelinu, već kao skup različitih slabih tačaka koje prilagođava sopstvenim interesima - navodi se u izvještaju i dodaje da je Crna Gora u tom pogledu posebno ranjiva zbog sporih EU integracija, slabih institucija i nedostatka mehanizama za nadzor stranog uticaja.

U Crnoj Gori kineski uticaj je već prisutan kroz javne infrastrukturne projekte, ali i kroz medijsko partnerstvo i akademske veze. DFC upozorava da bi udaljavanje zemlje od EU integracija dodatno otvorilo prostor za širenje kineskog (i ruskog) uticaja.

Prema izvještaju u fokusu Kine u Crnoj Gori su obrazovni programi i stipendije – koje kineske institucije nude studentima i zaposlenima u javnoj upravi, često kao alat za stvaranje dugoročnih veza i oblikovanje narativa o Kini kao „prijateljskoj supersili“.

Potom je prisutna i medijska saradnja – između kineskih i lokalnih emitera (poput RTCG), čime se, kako se navodi, promovišu afirmativni prikazi Kine, bez prostora za kritičku analizu, te kineska tehnologija – posebno u oblasti bezbjednosti i nadzora.

Primjeri iz Srbije, gdje je instalirana Huawei oprema za masovni nadzor, ukazuju na moguće zloupotrebe.

DFC u izvještaju predlaže i niz konkretnih mjera kako bi se Crna Gora zaštitila od hibridnih prijetnji i malignog uticaja.

To su izrada nacionalne strategije za borbu protiv hibridnih prijetnji, povećanje transparentnosti u vezi sa kineskim investicijama i sporazumima, jačanje uloge nezavisnih medija u razotkrivanju propagandnih narativa, uvođenje formalnih procedura za radne posjete kineskim institucijama, uključivanje civilnog društva i akademske zajednice u praćenje uticaja, uspostavljanje bezbjednosnih standarda za kinesku tehnologiju i redefinisanje prisustva EU i SAD kroz transparentniji i prisniji angažman.

Kineske metode: Tiho, sistematski i dugoročno

Jedan od najsloženijih aspekata kineskog prisustva jeste djelovanje kroz tzv. „strukturni uticaj“ – oblikovanje zakonodavstva, regulative i percepcija bez vidljivog miješanja. Posebno se ističu metode akademske regrutacije, kontrola narativa u medijima, prisustvo u sajber prostoru i tehnološka zavisnost kroz upotrebu kineskih sistema za nadzor.

Studija navodi konkretne slučajeve iz Afrike, Srbije, Zambije i Crne Gore koji ukazuju na sličan obrazac: investicije bez političkih uslovljavanja, ali sa dugoročnim ciljem političkog i ideološkog usidravanja kineskih interesa.

Jedno od zabrinjavajućih poglavlja studije tiče se kineskih obavještajnih aktivnosti. Kineske službe koriste sofisticirane metode: infiltraciju institucija, regrutaciju unutar akademskih i političkih struktura, sajber napade, manipulaciju društvenim mrežama i širenje dezinformacija.

- Kina ne cilja samo podatke – ona cilja političku percepciju, narative i društvene tokove - upozorava DFC. Među primjerima su pokušaji kontrole narativa o Ujgurima, širenje propagande u evropskim medijima i „bot mreže“ koje su tokom pandemije COVID-19 bile posebno aktivne u Srbiji.

Kineska pozicija u vezi sa ratom u Ukrajini ilustruje njenu strategiju balansiranja, navodi se u izvještaju. Iako se Kina deklarativno drži neutralnosti, studija DFC ukazuje na blisku ekonomsku i političku saradnju sa Rusijom, uključujući isporuke dronova, infrastrukturalne projekte u okupiranim djelovima Donjecka i kupovinu ruskih energenata.

Istovremeno, Kina zadržava kanale saradnje s Ukrajinom, što ukazuje na pragmatičan pristup koji kombinuje trgovinu, posredovanje i diplomatsku „meku moć“ – uz cilj da se ojača slika Kine kao konstruktivnog globalnog aktera.