Glavni kandidati za predsjednika Poljske traže ratnu odštetu od Njemačke

Ratna odšteta za nacističke zločine postale su centralna tema u predsjedničkoj trci Poljske, a kandidati se bore da dokažu svoju da će baš oni natjerati Njemačku da plati.

Debata potiče iz zahtjeva za ratnu odštetu od 1,3 milijarde eura, koji je 2022. godine prvi put iznijela ultranacionalistička partija Pravo i pravda (PiS), a od tada je takođe podržala Građanska platforma desnog centra premijera Donalda Tuska.

Rafal Tšaskovski, kandidat Građanske platforme i favorit za izbore u maju, insistirao je na nedavnom predizbornom skupu da je nemoguće popraviti odnose sa Njemačkom bez suočavanja sa istorijskim optužbama.

- Moramo da razgovaramo o tome šta se desilo u Njemačkoj, šta su Njemci radili u Poljskoj. Bez toga je nemoguće izgraditi pomirenje - rekao je Tšaskovski.

Njegov glavni rival u predsjedničkoj trci, kandidat PiS-a Karol Navrocki, agresivniji je na tu temu — kao i kandidat krajnje desnice, Slavomir Mencen, čija podrška odnedavno raste u anketama.

- Poljsko društvo se sada zaista kreće u pravom smjeru, tako da su sva ova pitanja o našoj istoriji, identitetu i sticanju poslijeratne pravde veoma važna u ovoj predsjedničkoj kampanji - rekao je Adam Leščinjski, direktor Instituta za političku misao Gabrijela Narutoviča, što je vladin tink tank.

PiS tvrdi da je branilac poljskog suvereniteta, ali „kada pogledate Tuskovu stranku Građanska platforma, oni sada u suštini govore mekšu verziju istih stvari“, dodao je Leščinjski.

Ako bude izabran za predsjednika, Navrocki je prošlog mjeseca obećao da će obezbijediti njemačke ratne reparacije „u ime skoro šest miliona Poljaka koje je ubio njemački Treći rajh“.

On je na mitingu rekao da će ga „Njemci vidjeti kao partnera u ekonomskim pitanjima, ali i kao ozbiljnog borca koji traži ono što Poljskoj pripada“.

Navrocki je bio iza Tšaskovskog u anketama, ali istraživanje u januaru koje je po prvi put sprovela Nationwide Research Group pokazalo je da bi Navrocki mogao da ostvari tijesnu pobjedu u drugom krugu protiv svog rivala.

Mencen iz krajnje desničarske Konfederacije je treći na izborima.

Najnovija anketa, koju je Super Ekspres objavio u utorak, pokazala je da je on dobio šest procenata na 16 odsto koje je imao u novembru.

Istoričar koji inače nije član PiS, Navrocki je svoju karijeru izgradio na istorijskim pritužbama protiv Berlina i Moskve, dok je takođe kritikovao Kijev zbog odlaganja ekshumacije poljskih žrtava masakra iz 1940-ih u Voliniji, regionu koji je sada dio Ukrajine.

Godine 2017, nakon što je vlada PiS-a imenovala Navrockog da vodi glavni poljski muzej Drugog svjetskog rata u Gdanjsku, on je optužen za revizionizam i odveden na sud od strane bivše uprave, što je spor koji je od tada riješen.

U osnovi tužbe bila je njegova odluka (koju podržava PiS) da doda patriotske prikaze koji pokazuju herojstvo katoličkih sveštenika i drugih Poljaka tokom nacističke okupacije.

Navrocki je nedavno morao da se suoči sa optužbama da je loše upravljao finansijama muzeja i da je imao veze sa kriminalnim i neonacističkim grupama.

Kandidat PiS-a negira te veze, ali „optužbe nisu pomogle njegovoj kampanji“, rekao je Pavel Maševic, istoričar koji je bio suosnivač muzeja u Gdanjsku, ali ga je na mjestu direktora zamijenio Navrocki.

U deceniji nakon pada Berlinskog zida, poljsko-njemački odnosi nisu bili sporni, jer su se istoričari uglavnom fokusirali na zločine iz sovjetskog doba.

Ali antinjemačko raspoloženje postalo je političko oruđe početkom 2000-ih, nakon što su Jaroslav Kačinjski i njegov blizanac Leh osnovali PiS, dok je Tusk suosnovao Građansku platformu.

Tusk je 2005. godine za dlaku izgubio predsjedničke izbore od Leha Kačinjskog, nakon što je PiS objavio da je Tuskov deda bio dio Vermahta, oružanih snaga Trećeg rajha, ne pominjući da je silom regrutovan i kasnije dezertirao.

Od tada, PiS je nastavio da prikazuje Tuska kao potčinjenog Berlinu, Briselu i Moskvi.

U decembru 2023, kada je Tusk položio zakletvu kao premijer, Jaroslav Kačinjski je rekao: „Jedno znam, vi ste njemački agent!“.

Nakon što je napustila demohrišćane 2017. godine, Štajnbah je vodila kampanju za krajnje desničarsku stranku Alternativa za Njemačku (AfD).

Varšava je takođe pogođena nedostatkom interesovanja za njemačko-poljske odnose od strane kancelara Olafa Šolca.

Fridrih Merc, demohrišćanin koji se smatra da će postati sljedeći njemački kancelar nakon izbora kasnije ovog mjeseca, obećao je da će obnoviti veze Berlina i Varšave.

Ali približavanje Berlinu se u Poljskoj ne vidi kao razlog da se za nekog kandidata glasa.

Mencen, kandidat poljske krajnje desnice, rekao je ovog mjeseca da će „prestati da promoviše njemačko istorijsko pamćenje u Poljskoj“.

- Tuskova se vlada pobrinula da u Poljskoj nije dozvoljeno govoriti loše o Njemcima ili Ukrajincima. Ne daj Bože o Jevrejima. O Poljacima je dozvoljeno samo govoriti loše. Ovo se mora zaustaviti - rekao je on.

Posljednjih decenija, pojedini akademici su ponovo razmotrili ulogu Poljske u ratnim zločinima, kao što je istoričar sa Univerziteta Prinston Jan T Gros, koji je pisao o pogromu 1941. koji su Poljaci izveli u Jedvabneu.

- Postojala je iskrena reakcija među konzervativnim segmentima našeg društva protiv narativa koji pokazuju Poljake kao antisemite, pa čak i veće od Njemaca, što sada i dalje iskorištavaju političari koji se pozicioniraju kao vlasnici poljske istorije - rekao je Mašcevic, bivši direktor muzeja u Gdanjsku.

Paradoksalno, pridruživanje Poljske EU 2004. godine – uprkos tome što je prikazano kao priča o ekonomskom i geopolitičkom uspjehu – takođe je vratilo u javnost neke od tih pritužbi, rekao je Januš Rajter, prvi ambasador Poljske u Berlinu nakon ponovnog ujedinjenja Njemačke.

- Što je više ljudi shvatilo da žive u otvorenom evropskom prostoru, posebno sa Njemcima, to su neki više željeli uvjerenje da njihov poljski identitet neće biti razvodnjen u ovoj evropskoj integraciji - rekao je Rajter.