Šistek: Ako Crna Gora bude percipirana kao „verzija Srbije“, mogla bi ugroziti evropski put

Legitimna je zabrinutost država članica Evropske unije da bi nove članice mogle destabilizovati Uniju zloupotrebom prava veta i kroz jačanje ruskog uticaja. Ukoliko bi Crna Gora bila percipirana kao neka verzija Srbije – država koja balansira između Zapada i Rusije – to bi moglo imati ozbiljne posljedice po njen evropski put, poručeno je u PROUDCAST-u Centra za građansko obrazovanje (CGO).

O odnosu istorije, politike i nacionalnih mitova, ali i o njihovom uticaju na evropski put Crne Gore, razgovarali su Dina Bajramspahić, građanska aktivistkinja iz Crne Gore, i František Šistek, balkanolog i istoričar iz Češke, sa Željkom Zvicer, saradnicom na programima CGO-a.

Šistek je upozorio da je, iako je knjigu Istorija Crne Gore završio „happy end-om“, odnosno članstvom Crne Gore u NATO-u, od 2020. godine istorijski revizionizam ponovo snažno prisutan. Kako je ocijenio, dugo je djelovalo da je Crna Gora sačuvala multietnički sklad i pragmatičan odnos prema prošlosti, bez odbacivanja antifašističkog nasljeđa, ali da danas istorijske teme dominiraju javnim prostorom. Posebno je istakao ulogu Srpske pravoslavne crkve, koju vidi kao jednog od ključnih aktera tog procesa, podsjećajući da je njen uticaj građen postepeno još od krize socijalističkog sistema.

Prema njegovim riječima, Crna Gora nije pronašla ravnotežu između kritičkog suočavanja s prošlošću i njene dnevno-političke instrumentalizacije. Revizionizam se, kako je naveo, odnosi i na Drugi svjetski rat i na ratove devedesetih, čije su negativne strane dugo potiskivane, što se danas, smatra Šistek, „obija o glavu“ crnogorskom društvu.

Dina Bajramspahić je ukazala da Crna Gora formalno bilježi napredak u procesu evropskih integracija i da je ove godine dobila najpozitivniji izvještaj Evropske komisije do sada, ali da suštinske reforme izostaju. Posebno je istakla klaster 1 – osnove, naglašavajući da, i pored visoke formalne ocjene, ključni problemi i dalje opstaju, te da kvalitativni pomaci ne prate fazu pregovora u kojoj se Crna Gora nalazi.

Ona je upozorila da istorijski revizionizam direktno ugrožava vladavinu prava i društvenu koheziju, jer proizvodi osjećaj građana drugog reda, te da se ne radi samo o prošlosti, već o problemima koji i danas oblikuju društvenu realnost.

Govoreći o iskustvima Evropske unije, Šistek je podsjetio da članstvo samo po sebi ne garantuje rješavanje dubokih društvenih podjela, navodeći primjere Hrvatske, Mađarske i drugih država u kojima su nacionalizam i revizionizam i dalje snažni. Kako je ocijenio, ključno je da se ti procesi ne preliju u destabilizaciju društva, a zabrinjava ga što je talas revizionizma u Crnoj Gori veoma snažan.

Bajramspahić je kazala da je EU, poučena negativnim iskustvima pojedinih članica, pooštrila kriterijume za proširenje, jer su neke države iskoristile ekonomske benefite članstva, dok je kvalitet demokratije ostao upitan. Zbog toga, smatra ona, među državama članicama postoji skepsa da bi nove članice mogle izazvati tektonske poremećaje i svrstati se uz tzv. „nestašne države“ koje često destabilizuju Uniju i pokazuju slabiju solidarnost.

Šistek je ocijenio da je takva zabrinutost legitimna, naročito imajući u vidu pravo veta i iskustva sa državama koje su, kako je rekao, postale „trojanski konji“ unutar EU. U tom kontekstu, upozorio je da bi percepcija Crne Gore kao zemlje između Zapada i Rusije mogla imati ozbiljne posljedice po njen evropski put.

Komentarišući ideju ograničenog prava glasa za nove članice, Bajramspahić je kazala da takav model ne podržava, ali ga vidi kao pokušaj Evropske komisije da umiri strahove država članica i prizna krhkost institucija u zemljama kandidatima. Šistek je zaključio da bi takva rješenja bila diskriminatorna, ali i refleksija prethodnih iskustava EU sa državama koje su, nakon pristupanja, zloupotrebljavale mehanizme odlučivanja.