Strateška autonomija Evrope počinje na njenim granicama: Crnogorski SEPA iskorak

Puna integracija Crne Gore u evropski platni sistem pokazuje da se proces proširenja može unaprijediti kroz rezultate i disciplinu, donoseći građanima i preduzećima konkretne koristi mnogo prije samog pristupanja Evropskoj uniji.

Početkom mjeseca Crna Gora je tiho preoblikovala svoj odnos sa Evropom. Slanjem i primanjem prvih transakcija u okviru Jedinstvenog područja plaćanja u eurima (SEPA), Crna Gora se u potpunosti priključila evropskoj platnoj infrastrukturi. Ono što je počelo kao tehnička reforma, postalo je simbol efikasnosti i pripadnosti, donoseći građanima i preduzećima brže, jeftinije i pouzdanije transfere.

Godinama je proces proširenja Evropske unije bio na meti kritika. Skeptici tvrde da je prespor, previše apstraktan i udaljen od svakodnevnog života. Crnogorski SEPA iskorak pokazuje da može biti drugačije. EU reforme mogu za kratko vrijeme donijeti opipljive, brzo vidjljive, konkretne koristi za zemlje kandidate: niže troškove za kompanije, brže uplate za porodice i dublje veze s ekonomskim jezgrom Evrope.

Crna Gora je devedesetih godina usvojila njemačku marku kako bi povratila stabilnost nakon sukoba u okruženju i hiperinflacije. Kada je 2002. godine euro zamijenio marku, Crna Gora je slijedila taj korak. Ipak, više od dvije decenije, iako su građani koristili euro, njihova plaćanja odvijala su se kroz skupe i fragmentirane kanale. To poglavlje je sada zatvoreno.

Donedavno je slanje i primanje eura iz Crne Gore prema inostranstvu u prosjeku koštalo 73,40 eura po transakciji. Danas, u okviru SEPA sistema, prvi transfer do 200 eura košta manje od dva centa, dok transferi do 20.000 eura ne prelaze 1,99 eura. Za porodice, to znači da doznake više nijesu opterećene visokim naknadama. Za mala preduzeća, prekogranična trgovina je konačno jednostavnija i povoljnija. Za Evropu, to znači povezanije, efikasnije i inkluzivnije platno područje.

Ovaj iskorak predstavlja krunu dugogodišnjih disciplinovanih reformi. Crna Gora je 2024. godine postala prva zemlja kandidatkinja koja je ispunila SEPA zahtjeve. Centralna banka Crne Gore je potom neumorno radila sa svih jedanaest poslovnih banaka na usklađivanju sistema, pravila i standarda sa evropskom platnom infrastrukturom.

SEPA je mnogo više od tehničkog sistema. To je nevidljiva infrastruktura jedinstvenog evropskog tržišta sa više od 45 milijardi transakcija godišnje, koja omogućava trgovinu, investicije i mobilnost. Ona povezuje 41 zemlju i skoro 540 miliona ljudi, pokazujući da je euro više od valute – okosnica povjerenja, ekonomske snage i međunarodnog uticaja.

Pridruživanje SEPA sistemu nije samo pitanje jeftinijih transfera. Riječ je o pripadnosti osnovnoj infrastrukturi evropske ekonomije. Za crnogorskog izvoznika vina ili digitalnih usluga, uplate od klijenata iz EU koje su nekada trajale danima i podrazumijevale visoke naknade, sada se obrađuju za nekoliko sati, uz minimalne troškove. Za studente u Holandiji ili Austriji, plaćanje školarine sada je jednostavno kao domaća uplata. Za mala preduzeća, efikasna plaćanja znače veću konkurentnost i rast.

Učešće Crne Gore ima i praktičnu i simboličnu dimenziju: dokaz ispunjavanja visokih standarda i spremnosti da doprinese evropskoj finansijskoj arhitekturi. Ono označava prelazak od fragmentisanosti ka pravednosti, sa aspiracija na punopravno učešće. Pokazuje da se proces proširenja može unaprijediti kroz rezultate, a ne samo kroz deklaracije. Kada se reforme sprovedu i standardi ispune, EU može otvoriti svoje sisteme na obostranu korist.

Za Evropu, proširenje ovih sistema na zemlje kandidatkinje je istovremeno inkluzivno i strateško. Ono jača međunarodnu ulogu eura, unapređuje finansijsku stabilnost i podržava Novi plan rasta EU za Zapadni Balkan – pretvarajući usklađivanje u pristupanje, a reforme u konkretne koristi.

Kako stablecoini i velike tehnološke platforme šire svoj uticaj, kontrola nad platnim sistemima postaje ključ evropske strateške autonomije. Produbljivanjem SEPA sistema i širenjem platformi za instant plaćanja poput TIPS-a, EU konsoliduje svoju moć da postavlja globalne standarde zasnovane na transparentnosti, interoperabilnosti i povjerenju.

Učešće Crne Gore stoga nije periferno, već integralno: ono predstavlja dio evropskih napora da proširi svoju finansijsku infrastrukturu na ekonomije u procesu pristupanja, ojača kredibilitet eura i osigura da inovacije služe i građanima i stabilnosti.

Prošlonedjeljnim SEPA transakcijama iz Crne Gore pridružile su se potom Albanija, Sjeverna Makedonija i Moldavija, čime je obuhvat zajedničkog evropskog platnog prostora proširen geografski na zemlje proširenja. Kada se sve zemlje kandidati integrišu, dodatnih 60 miliona ljudi dijeliće isti evropski platni okvir. Jedinstveno evropsko tržište tako postaje snažnije: pretvarajući standarde u povjerenje, smanjenje troškova u konkurentnost, transformišući integraciju u opipljivi napredak.

Šira pouka je jasna. Debate o proširenju često se gube u geopolitici ili strahovima od institucionalnog odlučivanja. SEPA pokazuje da postoji drugačiji put – postepen i mjerljiv proces integracije koji građani mogu osjetiti od samog početka. Ona je i konkretan stub Novog plana rasta EU za Zapadni Balkan, koji pretvara usklađivanje u pristupanje, a reforme u mjerljive koristi.