SPC i mediji - osovina hibridnog uticaja u Crnoj Gori

U savremenim geopolitičkim sukobima, meka moć često igra ključnu ulogu u oblikovanju društvenih i političkih realnosti, a Crna Gora, kao članica NATO-a i kandidat za članstvo u Evropskoj uniji, suočava se sa sofisticiranim pritiscima kroz djelovanje Srpske pravoslavne crkve (SPC) i medijskih kanala povezanih sa Beogradom i Moskvom. 

To je jedan od zaključaka posljednje studije Digitalnog forenzičkog centra (DFC) pod nazivom „Instrumenti meke moći u hibridnim strategijama“, koja je danas predstavljena u Podgorici.

Ciljevi djelovanja SPC i medijskih kanala povezanih sa Beogradom i Moskvom, kao dva stuba hibridne strategije, su destabilizacija društva i potkopavanje evropskih integracija Crne Gore, navodi se u studiji.

Srpska pravoslavna crkva: Vjerski autoritet ili politički akter?

SPC nije samo religijska institucija u Crnoj Gori, već jedan od ključnih političkih aktera, koji značajno utiče na društvene procese. Njen uticaj daleko prelazi granice duhovnog, postajući sredstvo za promociju interesa Srbije i širenje ideje o „srpskom svetu“.

Nakon parlamentarnih izbora 2020. godine, crkveni lideri su direktno uticali na formiranje vlade Zdravka Krivokapića. Predstavnici SPC-a su javno tvrdili da trenutna vlast duguje svoju poziciju crkvi i da ne smije da djeluje van ideoloških okvira koje crkva postavlja, ignorišući sekularne principe na kojima je država uspostavljena.

DFC u studiji navodi i nedavni primjer sekretara Eparhije budimljansko-nikšićke Mijajla Backovića koji je u novembru 2024. godine istakao, tokom liturgije, da vlast mora da poštuje „interese SPC-a“ i najavio gradnju novih objekata, čak i bez institucionalnih dozvola.

Brojni su primjeri kojima se studija DFC-a bavi, a među njima su revizionizam kulturno-istorijskog identiteta, nelegalna gradnja i mijenjanje pejzaža, kao i aktivizam tokom popisa stanovništva 2023. godine.

SPC je ključni akter u procesu istorijskog revizionizma u Crnoj Gori, navodi se u studiji. Kroz rehabilitaciju kontroverznih istorijskih figura i događaja, SPC pokušava da marginalizuje antifašističko nasljeđe Crne Gore i nametne narative koji glorifikuju četnički pokret.

Inicijativa za vraćanje takozvane Njegoševe, a suštinski kapele Karađorđevića, na Lovćen, plasira se kao simbol „pomirenja“, ali njen cilj je jačanje srpske nacionalne ideologije i potkopavanje crnogorskog identiteta.

Akcije, poput one predsjednika Skupštine Andrija Mandić koji je istakao srpsku trobojku u svom kabinetu, uklanjajući crnogorske zastave, simbolizuju pokušaje SPC-a da nametne dominantni srpski narativ.

SPC koristi i nelegalnu gradnju i promjene u kulturno-istorijskoj baštini Crne Gore kako bi afirmisala narative koji su u skladu s ideologijom „srpskog sveta“. Kroz gradnju crkava i unosa simbola koji nisu svojstveni crnogorskom kulturnom nasljeđu, SPC dodatno cementira svoje prisustvo i mijenja percepciju crnogorske istorije.

Jedan od posljednjih primjera je postavljanje velikog metalnog krsta u Bokokotorskom zalivu, uprkos odsustvu potrebnih dozvola. Ovakvi potezi imaju za cilj jačanje prisustva SPC-a u javnom prostoru i marginalizaciju autentičnih crnogorskih kulturnih simbola.

Takođe, tokom popisa 2023. godine, SPC je bila ključni akter u mobilizaciji građana. Patrijarh Porfirije je otvoreno pozivao pravoslavne vjernike da se izjasne kao Srbi i govornici srpskog jezika, predstavljajući to kao očuvanje „autentičnog identiteta“. Istovremeno, sveštenici SPC-a držali su predavanja i tribine, koristeći religijski autoritet za političku agitaciju.

Centralna ideja SPC-a u Crnoj Gori oslanja se na povezivanje pravoslavne vjere sa srpskom nacionalnom pripadnošću. Ova ideologija, poznata kao etnofiletizam, predstavlja izuzetno efikasan alat za homogenizaciju srpske zajednice, dok se istovremeno marginalizuju druge etničke i religijske grupe. SPC koristi narative o ugroženosti srpskog identiteta, promovišući ideju da je srpska zajednica meta diskriminacije i zapostavljanja.

Mediji kao produžena ruka hibridnog uticaja

I mediji igraju ključnu ulogu u širenju proruskih i prosrpskih narativa u Crnoj Gori, navodi se u studiji DFC-a. Zahvaljujući bliskosti jezika, sadržaji iz Srbije i Rusije lako pronalaze put do crnogorske publike, posebno tokom ključnih političkih i društvenih dešavanja.

Mediji povezani sa srpskim i ruskim centrima moći šire narative koji ciljaju destabilizaciju Crne Gore i njenog prozapadnog kursa. Ovi narativi često uključuju: Negiranje crnogorskog nacionalnog identiteta i kulture; Promovisanje Srbije i Rusije kao „čuvara tradicionalnih vrijednosti“; Diskreditaciju Evropske unije i NATO-a, predstavljajući ih kao strane uticaje koji prijete suverenitetu Crne Gore.

Portali iz Srbije i njihovi crnogorski partneri šire sadržaje koji glorifikuju zajedničku srpsko-rusku viziju „tradicionalnih vrijednosti“. Ovi sadržaji često uključuju propagandu o istorijskoj povezanosti pravoslavnih naroda i demonizaciju zapadnih institucija.

Prosrpski i proruski mediji su posebno aktivni tokom politički osjetljivih trenutaka, navodi se u studiji.

• Rezolucija  o genocidu u Srebrenici: Nakon što je UN usvojio Rezoluciju o genocidu, mediji iz Srbije plasirali su narative koji relativizuju genocid. Tvrdnje da su „Srbi proglašeni genocidnim narodom“ korišćene su za izazivanje straha i antagonizma među građanima Crne Gore.
• Rezolucija  o Jasenovcu: U odgovoru na Rezoluciju o Srebrenici, crnogorski parlament je usvojio Rezoluciju o Jasenovcu, čime su prosrpski mediji pokušali da izjednače istorijske narative i relativizuju ratne zločine.

Jedna od strageija je i polarizacija kroz društvene mreže i portale, pa medijski portali iz Srbije, poput Kurira i Informera, koordinisano distribuiraju sadržaje koji targetiraju crnogorski identitet. Ovi tekstovi često se preuzimaju i šire putem crnogorskih portala bliskih prosrpskim političkim strukturama. Jedan od ključnih ciljeva je stvaranje konfuzije i destabilizacija društvenog tkiva Crne Gore.

Prosrpski mediji promovišu i obrazovne projekte i kulturne događaje koji glorifikuju zajedničku srpsko-crnogorsku istoriju. Ovi sadržaji imaju za cilj nametanje srpskog kulturnog identiteta kao dominantnog, pri čemu se ignorišu specifičnosti crnogorskog nasljeđa.

Zajednička strategija SPC-a i medija

Koordinacija između SPC-a i proruskih i prosrpskih medijskih aktera očigledna je u promociji ključnih tema poput identitetskih narativa – promovisanje srpske istorijske i kulturne superiornosti, uz istovremeno marginalizovanje crnogorskog identiteta.

Tu je i podrška inicijativama koje polarizuju društvo, poput izmjena Ustava ili usvajanja zakona o dvojnim državljanstvima, zakona o agentima stranog uticaja čija je namjera da targetiraju prema vlasti kritički orjentisane nevladine organizacije, ali i antizapadnih stavova – širenje dezinformacija koje oslabljuju povjerenje crnogorskog društva u NATO i EU.

SPC i mediji bliski Beogradu koriste sofisticirane tehnike, uključujući plasiranje emocionalno snažnih poruka, koje se brzo šire putem društvenih mreža i portala.

Ovo su hibridne strategije kako bi polarizovali društvo i potkopali evropski kurs države. Kroz kontrolu narativa o identitetu, kulturi i religiji, oni nastoje marginalizovati građanske vrijednosti i ojačati srpski nacionalni identitet.

Ovi primjeri jasno ilustruju kako SPC i mediji djeluju u sinergiji, koristeći svoje platforme za manipulaciju javnim mnjenjem i oblikovanje političke stvarnosti Crne Gore.

Uloga SPC-a i medija u sprovođenju hibridnih strategija ukazuje na hitnost jačanja sekularnih i demokratskih principa u Crnoj Gori. Očuvanje građanskog i multietničkog karaktera države, prema DFC-u, zahtijeva unaprjeđenje obrazovanja i podizanje svijesti građana o opasnostima manipulativnih narativa.

Moraju se jačati i državne institucije koje će dosljedno braniti sekularnost i društvenu koheziju, te je neophodno oštro sankcionisanje medijskih dezinformacija koje podrivaju stabilnost države.

SPC i mediji, kao stubovi meke moći, ostaju izazov za prozapadnu orijentaciju Crne Gore. Međutim, jasna politička volja i odlučnost društva mogu spriječiti dalju destabilizaciju i osigurati da država ostane na svom evropskom putu, zaključuje se u studiji.

Cijelu studiju možete pogledati na site-u DFC-a.