EU "prelomila": Od Nove godine potpuna zabrana uvoza i transporta ruskog gasa

Savjet Evropske unije danas je usvojio pregovaračku poziciju o nacrtu uredbe kojom će se postepeno ukinuti uvoz ruskog prirodnog gasa.

Riječ je o ključnom dijelu plana REPowerEU, koji ima za cilj da okonča energetsku zavisnost Evrope od Rusije nakon što je Moskva više puta koristila isporuke gasa kao političko oružje i izazvala ozbiljne poremećaje na evropskom energetskom tržištu.

Prema prijedlogu, uredba uvodi zakonski obavezujuću, faznu zabranu uvoza ruskog gasa, bilo putem cjevovoda ili u obliku tečnog prirodnog gasa (LNG), s potpunom zabranom od 1. januara 2028. godine. Savjer je potvrdio ovaj rok, što se smatra jasnim signalom odlučnosti da se prekine energetska zavisnost od Rusije i osigura otpornije i nezavisnije energetsko tržište Evropske unije.

Ministar za klimu, energiju i komunalne poslove Danske Lars Aagaard izjavio je da je “energetski nezavisna Evropa jača i sigurnija Evropa”. 

Dodao je da, iako su posljednjih godina postignuti značajni rezultati u smanjenju zavisnosti od ruskog gasa i nafte, “Evropa još nije u potpunosti obezbijedila potpunu energetsku samostalnost”, te je istakao da je “ključna stvar što je dansko predsjedništvo obezbijedilo široku podršku ministara energetike za zakon koji će definitivno zabraniti ulazak ruskog gasa u EU”.

Glavne odredbe dogovora

Uvoz ruskog gasa biće zabranjen od 1. januara 2026. godine, uz prelazni period za postojeće ugovore. Kratkoročni ugovori zaključeni prije 17. juna 2025. moći će da se nastave do 17. juna 2026, dok će dugoročni važiti najduže do 1. januara 2028. godine.

Izmjene postojećih ugovora biće dozvoljene samo u tehničke svrhe, bez povećanja količina, osim za pojedine kontinentalne države koje su pogođene promjenama u rutama snabdijevanja.

Carinske i administrativne procedure

U odnosu na prijedlog Evropske komisije, Savjet je pojednostavio carinske obaveze i smanjio obim dokumentacije za uvoz neruskog gasa.

Međutim, za uvoz ruskog gasa tokom prelaznog perioda biće obavezno dostavljanje dodatnih podataka, uključujući trajanje i količine ugovora, kao i sve njihove izmjene.

Uveden je sistem prethodnih odobrenja: za ruski gas, dokumentacija se mora dostaviti najmanje mjesec dana prije ulaska u EU; za neruski gas, dokaz o porijeklu treba dostaviti najmanje pet dana prije ulaska; za mješovite LNG isporuke mora se dokazati koliki je udio ruskog, a koliki neruskog gasa, pri čemu samo neruske količine mogu ući na tržište EU.

Da bi se smanjilo administrativno opterećenje, prethodna odobrenja neće biti potrebna za uvoz iz država koje ispunjavaju kriterijume navedene u uredbi. Evropska komisija će listu takvih zemalja objaviti u roku od pet dana od stupanja uredbe na snagu.

Uvedeni su i novi mehanizmi praćenja i obaveznih obavještenja kako bi se spriječio ulazak ruskog gasa u EU kroz tranzitne tokove.

Planovi diverzifikacije

Svaka država članica moraće da dostavi nacionalni plan diverzifikacije, koji opisuje mjere i prepreke u širenju izvora snabdijevanja gasom.

Države koje mogu dokazati da više ne uvoze ruski gas – direktno ili indirektno – biće izuzete od ove obaveze. Ista pravila važiće i za zemlje koje još uvijek uvoze rusku naftu, s ciljem potpunog prekida do 1. januara 2028. godine.

Dalje mjere i nadzor

Savjet je dodatno razradio odredbe o razmjeni informacija između nacionalnih tijela, Agencije za saradnju energetskih regulatora (ACER) i Evropske komisije.

Komisija će morati da izvrši prvu reviziju primjene uredbe dvije godine nakon njenog stupanja na snagu.

Uredba predviđa i mogućnost privremenog ukidanja zabrane u slučaju ozbiljnih poremećaja u sigurnosti snabdijevanja.

Nakon usvajanja stava Savjeta, slijede pregovori s Evropskim parlamentom s ciljem usaglašavanja konačnog teksta uredbe.

Podsjećamo, nakon početka ruske agresije na Ukrajinu, lideri EU su u martu 2022. godine, u tzv. Versajskoj deklaraciji, odlučili da se postepeno okonča zavisnost od ruskih fosilnih goriva.

Od tada je uvoz ruske nafte i gasa značajno smanjen – nafta sada čini manje od tri odsto ukupnog uvoza u EU, dok ruski gas i dalje učestvuje sa oko 13 odsto, što predstavlja vrijednost od oko 15 milijardi eura godišnje.

Kako bi se smanjila ova ranjivost, Evropska komisija je u maju 2025. godine usvojila plan REPowerEU za postepeno ukidanje preostalog uvoza ruske energije i jačanje energetske nezavisnosti Unije. 

U junu 2025. godine Komisija je predložila uredbu koja predviđa potpuno ukidanje uvoza ruskog gasa do 1. januara 2028. godine.