Domaća „roba“ od morskog dna do svemira: Kako je Turska uzela stvar u svoje ruke i postala jedan od lidera u odbrambenoj industriji

Uspon u turskoj odbrambenoj industriji nije samo priča o smanjenju zavisnosti od stranih partnera već rijedak primjer države koja se odvažila da uzme stvar u svoje ruke - i dok u „zlo doba“ na globalu izbijaju nove prijetnje i zone sukoba, terorizam ne jenjava, a treći svjetski rat u noćnim morama proganja ljude u svakom ćošku planete, od izazova stvara jedinstvenu priliku.

Tako je Turska izgradila snažan tehnološko, ekonomski i industrijski ekosistem koji, ne samo da jača njenu nacionalnu bezbjednost, već je i lanisra među globalne lidere u inovacijama i modernim odbrambenim rješenjima.

U to su se novinari iz više djelova svijeta uvjerili tokom petodnevne posjete Ankari i Istanbulu u organizaciji Direktorata za komunikacije tamošnjeg predsjedništva.

PERJANICE

U sklopu medijskog programa o turskoj odbrambenoj industriji imali su priliku da „zavire“ u prostorije tri perjanice turske odbrane: vodeće kompanije za tursku avio industriju - „Turskih Aerospace Industries“ koji je nosilac projekata poput nacionalnog borbenog aviona „KAAN“ i dronova „ANKA“ i „Aksungur“; najveće kompanije u oblasti vojne elektronike i komunikacija - „ASELSAN“ - koja predstavlja „mozak“ turske odbrambene industrije pošto je specijalizovana za radarske sisteme, elektro-optiku, elektronsko ratovanje, komande i kontrolu i komunikacione mreže; ali i „ROKETSAN“ - u kojem se razvijaju i proizvode rakete, projektili i sistemi artiljerijsko-raketne podrške.

PROIZVODNJA AVIONA, DRONOVA, SATELITA...

„Turkish Aerospace“ je osnovan pod Ministarstvom industrije i tehnologije 28. juna 1973. godine sa ciljem da se smanji strana zavisnost Turske u odbrambenoj industriji. Tada je odlučeno da se za potrebe borbenih aviona Turskog ratnog vazduhoplovstva koriste avioni F-16, pa je 1984. godine osnovan TAI, kao tursko-američka zajednička investiciona kompanija na period od 25 godina, a radi proizvodnje F-16 aviona, integracije ugrađenih sistema i sprovođenja testnih letova.

Prije isteka 25-godišnjeg perioda, 2005. godine Turski akcionari su otkupili strane akcije kompanije, čime je Turkish Aerospace restrukturiran.

Nakon toga, TAI i TUSAŞ su spojeni pod nazivom Turkish Aerospace Inc. kako bi proširili djelatnosti, pa je kompanija postala tehnološki centar Turske za razvoj, modernizaciju, proizvodnju, integraciju sistema i podršku sistema u avio i svemirskoj industriji.

Danas je među 100 najvećih globalnih aktera u avio i svemirskoj industriji i vodeća turska kompanija u sektoru vazduhoplovstva i odbrane koja proizvodi avione, helikoptere, dronove i satelite.

Njihovi najslavniji proizvodi su dron Anka, helikopter ATAK, trenažni i laki borbeni avion Hürjet, avion Hürkuş i borbeni avion KAAN.

KAAN je prvi probni let obavio u februaru 2024. godine, a novinari su imali priliku da ga vide izbliza.

U ovom trenutku u fazi razvoja je druga serija KAAN-a.

ODBRAMBENA ELEKTRONIKA

„ASELSAN“ je, sa druge strane, osnovan 1975. godine zbog potrebe Turskih oružanih snaga za komunikacionim sredstvima - a njegova primarna misija je da se obezbijede inovativni, pouzdani proizvodi i rješenja za domaće i za strane klijente u oblastima elektronskih tehnologija i sistemske integracije.

Razvijajući tehnologiju već pola vijeka, ASELSAN je vodeća međunarodna kompanija u oblasti odbrambene elektronike koja nudi rješenja u širokom spektru - od morskog dna do svemira.

- ASELSAN pruža najbolja rješenja i razvija revolucionarne tehnologije u mnogim oblastima, kao što su protivvazdušna odbrana, radari, elektronsko ratovanje, elektro-optički sistemi, avionika, navođenje, kopneni i oružani sistemi, podvodni sistemi, komunikacija, sateliti i svemir, komandno-kontrolni sistemi u vojnom sektoru, kao i transport, bezbjednost, energetika i zdravstvene tehnologije u civilnom sektoru - rekli su tamošnji zvaničnici novinarima.

Poslovne jedinice imaju u 24 zemlje: na Jordanu, u Kataru, u Saudijskoj Arabiji, Južnoj Africi, Ujedinjenim Arapskim Emiratima, Pakistanu, Azerbejdžanu, Kazahstanu, Maleziji, Ukrajini, Poljskoj, Čileu, Uzbekistanu, Omanu, Alžiru, Indoneziji, Filipinima, Nigeriji, Albaniji, Bangladešu i Egiptu, a njihovo predstavništvo za Balkan stacionirano je u Sjevernoj Makedoniji.

Imaju više od 12.5 hiljade zaposlenih koji u prosjeku imaju 33 godine - ali i deset godina iskustva u poslu.

ASELSAN je, inače, napredovao pet mjesta i zauzeo 42. poziciju na Defense News Top 100 listi, koja rangira najveće svjetske kompanije odbrambene industrije, a prema rezultatima istraživanja Capital Magazine’s Top 500 Private Companies za 2024. godinu, postao je vodeća kompanija u odbrambenom sektoru.

PROIZVODNJA RAKETA I PROJEKTILA

„ROKETSAN“ je osnovan 14. juna 1988. godine odlukom Izvršnog odbora za industriju odbrane, sa ciljem „osnivanja vodeće institucije u zemlji za projektovanje, razvoj i proizvodnju raketa i projektila“.

Oni namjeravaju da preuzmu vodeću ulogu u globalnom odbrambenom sektoru sa domaćim, pouzdanim i pionirskim rješenjima u oblasti raketa i projektila.

Kompanija je 2018. godine zauzela 96. mjesto, 2019. godine 89. mjesto, a 2023. godine 80. mjesto na listi Defense News o kompanijama odbrambene industrije.

„SISTEM SISTEMA“

Istog dana kada su novinari sa Balkana, iz Londona, Ujedinjenih Emirata i Japana raspakovali kofere u Ankari, ASELSAN je slavio svoj 50. rođendan. U tu čast predsjednik Redžep Tajip Erdogan je svečano najavio puštanje u operativnu upotrebu sistema „Čelična kupola“ ili „Steel Dome“ - što je, prema njegovim riječima, označilo prekretnicu za tursku odbrambenu industriju jer se radi o potpuno integrisanom sistemu „system of systems“ koji povezuje kopnene i morski bazirane odbrambene platforme, senzore i komandne centre u jedinstvenu mrežu.

Ovaj projekat je pokrenut u avgustu prošle godine, a već sada je isporučeno 47 specijalizovanih vozila u vrijednosti od skoro 460 miliona dolara. Ova vozila obuhvataju komponente kao što su sistemi „Hisar O“ i „Siper“, radar, sistemi za elektronsko ratovanje „Puhu“ i „Redet“, te vozila sa topovima „Korkut“.

„Čelična kupola“ je, kako su turski zvaničnici kazali novinarima, strateški odgovor na sve veće regionalne prijetnje i napad na vazdušni prostor Turske, a njen ključni cilj je zaštita od raketa kraćeg i srednjeg dometa, dronova i drugih prijetnji iz vazduha. 

Njime se uspostavlja odbrana: za niske visine, kratke i srednje domete, ali i za srednje i velike udaljenosti.

I AI DIO KUPOLE

Sistem „Čelična kupola“ sastoji se od više međusobno povezanih segmenata koji zajedno formiraju jedinstven odbrambeni štit.

Na prvoj liniji je „Korkut“ - samohodni protivavionski topovski sistem koji djeluje na niskim visinama, a koj je namijenjen neutralisanju dronova, helikoptera i raketa kratkog dometa. Njega odlikuje brz odgovor i velika pokretljivost na terenu.

Prate ga raketni sistemi kratkog i srednjeg dometa Hisar A+ i Hisar O+ koji su osmišljeni za presrijetanje aviona, dronova i krstarećih raketa, a zahvaljujući mobilnosti i umreženosti u komandni sistem, omogućavaju fleksibilnu i brzu odbranu.

Najviši nivo zaštite obezbjeđuje „Siper“ - raketni sistem dugog dometa osposobljen za presrijetanje balističkih projektila i aviona na velikim visinama. Upravo on je glavni „kišobran“ čitavog sistema.

Posebno važnu ulogu imaju i „Puhu“ i „Redet“, sistemi za elektronsko ratovanje i ometanje. Njihova svrha je neutralizacija protivničkih radara, komunikacija i vođenih oružja, a time se pruža dodatna zaštita sopstvenim jedinicama na terenu.

Osnovu cijelog sistema čini mreža naprednih radara i senzora, a višefunkcionalni 3D radari velikog dometa obezbjeđuju stalno praćenje i detekciju ciljeva u realnom vremenu. Oni su istovremeno povezani sa vještačkom inteligencijom (AI) koja automatski procjenjuje prijetnje, određuje prioritete i donosi odluke u realnom vremenu. Tako se značajno smanjuje vrijeme reakcije i povećava efikasnost.

Koordinacija svih ovih elemenata ostvaruje se kroz komandno-kontrolni sistem (C4I) - centralni „mozak“ odbrane. On povezuje jedinice na kopnu, moru i u vazduhu i omogućava brzu i sinhronizovanu reakciju u svim pravcima.

BAZA

Predsjednik Erdogan je položio i kamen temeljac za „Ogulbej“ - Tehnološku bazu ASELSAN-a koja će, kako je rekao, postati najveći objekat kompanije i stub njenog razvoja u narednih 50 godina.

Uz investiciju od oko 1,5 milijardi dolara, ova baza će obuhvatati više od 735.000 kvadratnih metara zatvorenog prostora na ukupno 6,5 miliona kvadratnih metara - što odgovara površini 900 fudbalskih stadiona. 

Objekti će, kako je novinarima rečeno, prvenstveno služiti timovima koji razvijaju sistem protivvazdušne i protivraketne odbrane „Čelična kupola“.

Ceremonija je ujedno obilježila i otvaranje 14 novih objekata u vrijednosti od 280 miliona dolara, među kojima su Kancelarija za dizajn sistema PVO, proizvodna i integraciona radarska postrojenja, Centar za istraživanje naprednih inženjerskih materijala, proizvodnja elektro-optičkih FLIR sistema, objekti za dizajn i integraciju vođenih projektila, avionika hangar, te proizvodni centar ASELSANNET HAB. 

Ove investicije, kako su novinarima ukazali u ASELSAN-u, značajno proširuju kapacitete svojih prostora, laboratorija, integracionih zona i to do 40 odsto. Tako se otvaraju i nova radna mjesta za visoko kvalifikovane stručnjake, ali i ubrzava proizvodnja.

Prvi objekti biće operativni do sredine 2026. godine.

POSTIGNUTO ONO ŠTO NIKO NIJE MOGAO

Predsjednik i izvršni direktor ASELSAN-a Ahmet Akyol izjavio je tokom ceremonije da je ASELSAN osnovan s ciljem da postigne ono što do tada u Turskoj niko nije mogao, te da danas s ponosom stoje rame uz rame sa vodećim svjetskim igračima u oblasti PVO, radara, elektronskog ratovanja, komunikacija, pametnog naoružanja i elektro-optike.

- Postali smo jedna od 10 najbrže rastućih odbrambenih kompanija u svijetu, a sa ovim novim investicijama sigurnim korakom koračamo ka cilju da odbrambeni gigant Turske pretvorimo u globalnu tehnološku silu - istakao je Akyol.

On je naglasio da su komponente Čelične kupole potpuno kompatibilne sa NATO-om.

- Turska je jedan od ključnih aktera u NATO-u - rekao je on ukazujući da je njihova vojska najbrojnija u tom savezu poslije američke.

NAJVEĆA ODBRAMBENA INVESTICIJA DO SAD

Predsjednik Erdogan je izjavio da ova investicija predstavlja najveću pojedinačnu investiciju u istoriji Turske.

- Istovremeno, to će biti i najveći integrisani sistem protivvazdušne odbrane u Evropi. Kako ASELSAN predstavlja srce našeg odbrambenog ekosistema, ovaj korak je ključna prekretnica za cijeli sektor. U narednih 50 godina, Turska neće samo zadovoljiti vlastite potrebe, već će postati i zemlja koja oblikuje svijet svojom tehnologijom - naveo je on.

Uvjereni su, kako je dodao, da će ASELSAN biti institucija koja će na tom putu dati najveći doprinos.

NAJVIŠI NIVO BEZBJEDNOSTI

Ministar odbrane Yašar Güler je ukazao da će nova tehnološka baza i objekti osigurati nastavak rasta i jačanje međunarodne konkurentnosti ASELSAN-a. 

- Sistemi isporučeni u okviru projekta „Čelična kupola“ unaprijediće mobilnost i operativnu efikasnost naših Oružanih snaga, obezbjeđujući najviši nivo nacionalne bezbjednosti - rekao je on.

I sekretar za odbrambenu industriju prof. dr. Haluk Görgün naglasio je sa nove investicije označavaju strateški iskorak za tursku odbrambenu industriju. 

- One ne samo da pripremaju ASELSAN za narednih 50 godina inovacija i jačaju njegovu tehnološku infrastrukturu, već i učvršćuju našu tehnološku nezavisnost, šire kapacitete i postavljaju temelje za oblikovanje budućnosti odbrambenih tehnologija na globalnom nivou. Kao Sekretarijat odbrambene industrije, nastavićemo da razvijamo sisteme naše zemlje i dijelimo ih sa saveznicima - poručio je on.

DIZAJN OKLOPNIH VOZILA PO ŽELJI

Novinarima je tokom posjete Turskoj predstavljen i rad FNSS-a - prve privatne kompaniju turske odbrambene industrije.

Oni su tom prilikom obišli proizvodne pogone i svjedočili testnim vožnjama oklopnih vozila.

Tokom prezentacije FNSS-a precizirano da je njihova kompanija globalno priznata za kopnene vojne sisteme, specijalizovana za dizajn i proizvodnju oklopnih borbenih vozila - uključujući vozila s točkovima i gusjenicama, vozila za inžinjerske vojne zadatke, topovske kupole i tehnološka rješenja koja poboljšavaju izdržljivost i efikasnost.

Posebno je istaknuto da FNSS sve dizajnira prema zahtjevima korisnika.

JAČANJE EKONOMIJE

Turska odbrambena industrija danas posluje sa godišnjim prometom većim od 20 milijardi dolara, od čega je skoro 3,5 milijardi posvećeno istraživanju i razvoju.

Ovaj sektor, inače, obuhvata više od 3.500 kompanija i zapošljava preko 100.000 ljudi, sa prosječnom starošću od samo 34 godine. To ga čini jednim od najdinamičnijih pokretača nacionalne ekonomije.

Proizvodi razvijeni u Turskoj koriste se uspješno u operacijama protiv terorizma, kao i u domaćim i međunarodnim misijama Oružanih snaga Turske. Izvoze se širom svijeta i ulaze u arsenale prijateljskih i savezničkih država, a u tom kontekstu posebnu međunarodnu pažnju dobile su turske bespilotne letjelice (UAV) i borbeni dronovi (UCAV). Oni ujedno predstavljaju prekretnicu u konceptu modernog ratovanja.

11. NAJVEĆI IZVOZNIK OPREME U SVIJETU

U posljednje 24 godine Turska je napravila izuzetan napredak i tako je, zahvaljujući politikama koje se primjenjuju od 2004. godine, stopa domaćeg učešća u odbrambenoj industriji porasla sa oko 20 na 83 odsto danas.

Kao zemlja koja je postala samoodrživa u proizvodnji naoružanja, Turska je svoje visokotehnološke kapacitete podijelila i sa saveznicima, povećavši izvoz odbrambene industrije za 29 odsto u 2024. u odnosu na prethodnu godinu, na 7,15 milijardi dolara.

U posljednjih pet godina izvoz naoružanja rastao je, kako su tamošnji zvaničnici precizirali, u prosjeku 20 odsto godišnje - čime je Turska postala 11. najveći izvoznik odbrambene opreme u svijetu.

Samo u julu 2025. izvoz je porastao za 128 odsto u odnosu na isti mjesec prethodne godine, dostigavši 989,6 miliona dolara, dok je ukupni izvoz od januara do jula porastao za 5,4 odsto - na 4,27 milijardi dolara.

PREKO 10 MILIJARDI DOLARA U UGOVORIMA

Tokom protekle decenije Turska je razvila platforme u svim domenima - kopnenom, pomorskom, vazdušnom, podvodnom, pa čak i svemirskom - zadovoljavajući potrebe i svojih oružanih snaga i partnerskih država.

Samo u 2024. godini turske odbrambene kompanije potpisale su ugovore vrijedne preko 10 milijardi dolara koji obuhvataju dronove, helikoptere, kopnene i pomorske platforme, naoružanje i municiju, raketne sisteme, elektronske i radarske tehnologije.

Danas se turski odbrambeni proizvodi izvoze u 185 zemalja, sa skoro 230 različitih tipova proizvoda u operativnoj upotrebi širom svijeta.

Turska je, pored toga, postala i jedna od tri vodeće zemlje na svijetu u tehnologiji UAV/UCAV i među deset zemalja sposobnih da grade vlastite ratne brodove. 

Pored domaće upotrebe, sistemi poput dronova, nacionalnih brodskih projekata, municije, elektronskih sistema, kopnenih vozila i naoružanja bilježe veliku međunarodnu potražnju. Tome u prilog govori i činjenica da je „IDEF 2025“ - 17. Međunarodni sajam odbrambene industrije postigao istorijski uspjeh sa preko 120.000 posjetilaca, 270 potpisanih ugovora i ugovorenim obimom od devet milijardi dolara - od čega je 65 odsto bilo namijenjeno izvozu.