EP u predlogu rezolucije o Srbiji podržao pravo građana na proteste, najoštrije osude nasilja i neselektivnog hapšenja

U prijedlogu rezolucije Evropskog parlamenta (EP) o Srbiji, evropski poslanici podržavaju pravo studenata i građana na mirne proteste, najoštrije osuđuju talas nasilja sponzorisanog od strane države, zastrašivanja i neselektivna hapšenja.

U dokumentu, objavljenom na sajtu Evropskog parlamenta, smatra se da je srpsko rukovodstvo politički odgovorno za eskalaciju represije, normalizaciju nasilja i slabljenje demokratskih institucija u zemlji.

Europarlamentarci raspravljaju o rezoluciji o Srbiji na zasijedanju 21. oktobra.

Fokus rezolucije je stanje u Srbiji godinu dana nakon nesreće 1. novembra 2024, kada je u padu nadstrešnice Željezničke stanice u Novom Sadu poginulo 16, a jedna osoba teško povrijeđena.

Pad nadstrešnice je pokrenuo talas masovnih antivladinih protesta, sa zahtjevom da se utvrdi odgovornost, dok predstavnici vlasti odbacuju krivicu za nesreću.

U usaglašenom tekstu rezolucije Evropskog parlamenta "O polarizaciji i povećanoj represiji u Srbiji, godinu dana nakon novosadske tragedije", ponavlja se zahtjev za potpunom i transparentnom istragom i sudskim postupkom, kako bi se odgovorni za pad nadstrešnice priveli pravdi.

Osuđuje se otvoreno miješanje Ruske Federacije u proteste u Srbiji kroz dezinformacije ruskih zvaničnika, uključujući Vladimira Putina, u kojima se govori o "obojenoj revoluciji" uz podršku Zapada.

Srpske vlasti se pozivaju da "preduzmu mjere protiv takve maligne propagande u domaćim medijima, umjesto što učestvuju u njenom širenju".

Evroposlanici u rezoluciji podržavaju raspoređivanje ad hoc misije za procjenu stanja demokratije, uz učešće Evropskog parlamenta.

Evropska komisija se poziva da pokrene inicijativu za ciljane pojedinačne sankcije protiv odgovornih za teška kršenja zakona i ljudskih prava u Srbiji.

Povećan uticaj Kine, projekti mimo tendera

U tekstu se navodi da se prisustvo i uticaj Kine u Srbiji znatno povećao proteklih godina kroz velika infrastrukturna ulaganja, "što izaziva zabrinutost u vezi sa transparentnošću, poštovanjem standarda EU i usklađenošću s propisima o zaštiti životne sredine".

Podsjeća se da su projekat rekonstrukcije novosadske željezničke stanice sprovele dvije kineske kompanije mimo uobičajenih procedura javnih nabavki, i da je Evropsko javno tužilaštvo pokrenulo istragu o potencijalnoj zloupotrebi fondova EU namenjenih za rekonstrukciju stanice.

U tekstu se ocjenjuje da su izbori u Srbiji obilježeni sistemskim zloupotrebama, uključujući nepravilnosti u biračkom spisku, kupovinu glasova, zloupotrebu državnih resursa, pritisak i zastrašivanje birača i javnih službenika.

Ukazuje se i da su "nezavisni posmatrači izvijestili da nedavni lokalni izbori u Zaječaru i Kosjeriću nisu bili ni slobodni ni pošteni".

Policijska brutalnost na protestima

Evropski parlament ukazuje da su protesti koje je organizovao studentski pokret uglavnom bili mirni, iako je tokom ljeta 2025. bilo nekoliko izolovanih nasilnih incidenata.

Primjećuju i da je u pojedinim slučajevima tokom masovnih protesta bilo prikazivanja radikalnih simbola i korišćenja ekstremno nacionalističke, proruske i šovinističke retorike, što je naišlo na značajne kritike iz inostranstva i iz same Srbije.

U tekstu se ocjenjuje i da srpske vlasti koriste nasilje protiv političkih protivnika i prekomernu upotrebu sile protiv demonstranata, i ukazuje se na eskalaciju represije.

U rezoluciji se podseća da su na protestu u Beogradu 15. marta, prema navodima nezavisnih izvora, demonstranti bili napadnuti zvučnim oružjem, što izaziva "ozbiljnu zabrinutost zbog proporcionalnosti i zakonitosti upotrebe sile".

Podsjećaju da vlast poriče upotrebu zvučnog topa, te da je pozvala Federalnu službu bezbjednosti Rusije (FSB) da istraži incident, kao i da zvanična istraga još uvek nije dovela ni do jedne optužnice.

Navodeći da su proteste obeležili represija, prebijanja, proizvoljna hapšenja, upotreba suzavca, politički motivisana pritvaranja, deportacije i masovni nadzor, EP ocjenjuje da je nasilje pojačano od avgusta 2025.

Podsjećaju na policijsku brutalnost, torturu i seksualno nasilje nad studentima, prijetnje, politički motivisana krivična gonjenja Višeg tužilaštva i kampanje blaćenja na prorežimskim medijima.

U tekstu se ocjenjuje da je BIA "nezakonito snimala i prenosila na televiziji privatne razgovore" koji su korišćeni da se studenti i aktivisti optuže za pripremanje napada na ustavni poredak i bezbjednost Srbije, dok je "elitna vojna jedinica Kobre angažovana u unutrašnjim sukobima i čak je ispaljivala bojevu municiju".

EP ukazuje i da su provladine grupe i lica sa kriminalnom prošlošću bila zaštićena od strane policije tokom nasilnih kontramitinga, dok su studenti, opozicioni lideri i poslanici bili prebijani od strane policajaca u civilu.

Vučićev "dehumanizujući rječnik" protiv političara EU

EP ocjenjuje da predlozi seta krivičnih zakona, kojima se uvode nova krivična dela i strože kazne kojima bi mogle da budu nesrazmjerno ograničene slobode okupljanja i izražavanja, rizikuju da kriminalizuju oblike mirnih protesta.

U tekstu se navodi da predsjednik Srbije Aleksandar Vučić predstavlja proteste kao "obojenu revoluciju" koju organizuju i finansiraju strane tajne službe zapadnih država, a da taj narativ prenose provladini mediji i podržava ruska Spoljna obaveštajna služba (SVR), koja optužuje EU za sprovođenje "subverzivnih aktivnosti" u cilju podsticanja protesta.

Dodaje se da Vučić "koristi dehumanizujući rječnik" prema političarima EU, uključujući poslanike EP koji su podržali studente, a da su vlada i vladajuća elita su "normalizovali represiju" time što su pomilovali vladine pristalice osumnjičene za nasilne napade.

Poziv na istragu korupcije

Evropski parlament u prijedlogu rezolucije ponavlja zahtjev za potpunom i transparentnom istragom i sudskim postupkom, kako bi se odgovorni za pad nadstrešnice priveli pravdi.

Poziva se i na nezavisno tehničko ispitivanje uzroka urušavanja, kao i potpunu procjenu mogućih slučajeva korupcije ili nemara.

U tekstu se ističe da je potrebno "šire ispitati u kojoj mjeri je korupcija dovela do snižavanja bezbjednosnih standarda i doprinijela ovoj tragediji".

Srpske vlasti pozivaju se u tekstu da sprovedu sveobuhvatnu tehničku, bezbjednosnu i transparentnu inspekciju svih infrastrukturnih objekata.

Takođe se traži da se u rad ne puštaju infrastrukturni projekti koji nemaju potrebne dozvole i sertifikate za bezbjedno korišćenje.

Evroparlamentarci su podržali pravo srpskih studenata i građana na mirne proteste, istakli važnost građanske hrabrosti, posvećenosti nenasilju i angažovanje mladih u cilju napretka Srbije na evropskom putu i pozvali vlasti da garantuju i poštuju pravo na okupljanje i slobodu izražavanja.

U tekstu se izražava podrška istinskom dijalogu o tome kako vlada može da ispuni zahtjeve studenata, uključujući zahtjeve za prijevremenim izborima.

Osuda nasilja "sponzorisanog od strane države"

EP je "duboko zabrinut zbog situacije u Srbiji koja je i dalje puna tenzija i polarizacije koji lako mogu da dovedu do nasilja" i poziva vlasti da "promovišu inkluzivno političko učešće i garantuju svim političkim partijama i kandidatima jednak pristup medijima".

EP "najoštrije osuđuje talas državno sponzorisanog nasilja, zastrašivanja i neselektivnih hapšenja mirnih demonstranata, novinara, organizacija civilnog društva i predstavnika opozicije", osuđuje kampanje blaćenja i zloupotrebu ličnih podataka kako bi se diskreditovali demonstranti, kao i nezakonito praćenje demonstranata pomoću špijunskih softvera.

Vlasti se pozivaju da obezbijede slobodu medija, a visoki zvaničnici da prestanu sa zapaljivom retorikom koja podstiče neprijateljstvo ili nasilje.

Posebna zabrinutost se izražava zbog "raspoređivanja akustičnih uređaja dugog dometa" i velike upotrebe suzavca protiv civila, i poziva na usvajanje i primenu jasnih protokola o zakonitim tehnologijama za kontrolu mase i i na uspostavljanje nezavisnih mehanizama nadzora-

Evropski parlament smatra da je "srpsko rukovodstvo politički odgovorno za eskalaciju represije, normalizaciju nasilja i slabljenje demokratskih institucija" i izražava žaljenje "zbog činjenice da najviši državni zvaničnici aktivno šire teorije zavere o tome da je urušavanje nadstrešnice bilo sabotaža ili teroristički napad".

Izražava se i zabrinutost zbog toga što državne i pravosudne institucije ne rade ništa da "opovrgnu te neosnovane tvrdnje".

Naglašava se da izmjene zakona ne smiju dovesti do kriminalizacije mirnog ponašanja ili nenasilnih oblika protesta.

O studentima u pritvoru i kampu u Pionirskom parku

U rezoluciji se izražava zabrinutost zbog hapšenja uoči protesta 15. marta i 28. juna 2025. nakon objavljivanja snimaka razgovora osumnjičenih u provladinim medijima.

Konstatuje se da su na toj osnovi uhapšeni pojedini aktivisti i opozicionari, od kojih su neki i dalje u kućnom pritvoru ili u egzilu, i poziva na njihovo hitno oslobađanje.

Poziva se na hitnu, nepristrasnu i transparentnu istragu svih navoda o nepotrebnoj i nesrazmjernoj upotrebi sile, proizvoljnim hapšenjima, pritvorima, mučenju, seksualnom nasilju nad pritvorenima, politički motivisanim krivičnim gonjenjima i drugim teškim kršenjima ljudskih prava.

Posebno se podsjeća na slučajeve studenata Bogdana Jovičića, Nikoline Sinđelić i Luke Mihajlovića, kao i na raniji slučaj navodne policijske brutalnosti nad aktivistom Ilijom Kostićem, a vlasti se pozivaju da temeljno ispitaju navode da su ova kršenja potekla od visokih zvaničnika policijske Jedinice za zaštitu objekata (JZO), posebno komandanta Marka Krička.

U usaglašenom prijedlogu rezolucije oštro se osuđuje odmazda vlasti prema zaposlenima u sektoru obrazovanja i kulture zbog podrške protestima, uključujući gubitak radnih mjesta, smanjenje plata, povlačenje sredstava za državne univerzitete i prisustvo policije u zgradama univerziteta.

Vlasti Srbije pozivaju se da odmah obnove finansiranje univerziteta, a nadležne institucije da obezbijede nesmetano učešće akademske i istraživačke zajednice u projektima koje finansira Evropska unija.

Osuđuje se djelovanje vladajuće stranke u organizovanju nelegalnog kampa u Pionirskom parku ispred zgrade Predsedništva i njegovo kasnije proširenje na trg ispred Narodne skupštine.

Izražava se ozbiljna zabrinutost zbog brojnih izvještaja da su osobe sa kriminalnim dosijeima mobilisane od strane vladajuće stranke za aktivnosti kontramitinga.

Dodaje se da su oni napadali demonstrante pirotehničkim sredstvima, dodatno podižući tenzije, nasilje i polarizaciju u zemlji. Takođe se osuđuju incidenti protiv pripadnika nacionalnih manjina i upotreba etničkih uvreda u provladinim medijima kako bi ih targetirali.

Vlasti Srbije pozivaju se da omoguće siguran povratak svih građana koji su napustili zemlju uslijed političke represije, zastrašivanja ili straha od progona, i da garantuju njihovu potpunu zaštitu.

Osuda nezakonitih hapšenja i proterivanja građana EU

U tekstu se oštro osuđuju nezakonita hapšenja i proterivanje građana EU koji su podržali studente u protestu, kao i javno otkrivanje ličnih podataka građana EU od strane osuđenih ratnih zločinaca.

Istovremeno se izražava zabrinutost zbog rastućeg broja slučajeva pritvaranja građana EU na srpskim granicama.

Europoslanici najoštrije osuđuju verbalne napade na poslanike Evropskog parlamenta od strane najviših srpskih zvaničnika, uključujući napad predsjednika Vučića na europoslanike iz grupe Zeleni/EFA početkom septembra.

Dalje se osuđuje otvoreno miješanje Ruske Federacije u proteste u Srbiji kroz dezinformacije koje šire ruski zvaničnici, uključujući Vladimira Putina, u kojima se govori o "obojenoj revoluciji" uz podršku Zapada.

Istovremeno se odbacuju optužbe srpskih zvaničnika i provladinih medija da su EU i neke njene članice bile umiješane u organizaciju studentskih protesta sa ciljem pokretanja "obojene revolucije" i pozivaju srpske vlasti da preduzmu mjere protiv takve maligne propagande u domaćim medijima, umjesto što učestvuju u njenom širenju.

Izražava se zabrinutost zbog prisustva nacionalističkih narativa u pojedinim djelovima protestnog pokreta i izražava žaljenje zbog nastavka korišćenja nacionalističkih narativa, poput koncepata "Velike Srbije" i "Srpskog sveta", koje su u prošlosti promovisali pojedini članovi srpske vlade.

Podsjeća se da takva retorika nema mjesto u odnosima između EU i Srbije i da podriva regionalnu stabilnost.

U tekstu se sa zabrinutošću primjećuje da vlada izgleda pregovara sa vlasnicima kompanije Junajted medija kako bi oslabila taj medij i upozorava da to predstavlja ozbiljan napad na već ugroženi medijski pluralizam u Srbiji.

Poziva se na hitnu i punu primjenu svih preporuka OSCE/ODIHR kako bi se obezbijedili slobodni i fer izbori, posebno oko revizije biračkog spiska, te transparentnog i pluralističkog izbora članova Regulatornog tela za elektronske medije (REM).

O članstvu Srbije u EU i sankcijama protiv Rusije

Evropski parlament ponovo podvlači da pregovori o pristupanju Srbije treba da napreduju samo na osnovu mjerljivog i održivog napretka u temeljnim oblastima - naročito u vladavini prava, borbi protiv korupcije i organizovanog kriminala, nezavisnosti pravosuđa, slobodi medija i reformi javne uprave, kao i potpunog usklađivanja sa zajedničkom spoljnom i bezbjednosnom politikom EU i sankcijama protiv Rusije.

Podsjeća se da Srbija i dalje predstavlja upadljiv izuzetak u regionu Zapadnog Balkana kada je riječ o usklađivanju sa spoljnom politikom EU.

Europoslanici podržavaju raspoređivanje ad hoc misije za utvrđivanje činjenica u Srbiji, uz učešće Evropskog parlamenta, a kako bi se procijenilo stanje demokratije, protesti koji traju, napadi na demonstrante i represija prema studentima, prosvjetarima i zaposlenima u javnom sektoru.

Takođe se Evropska komisija poziva da pokrene inicijativu za ciljane pojedinačne sankcije protiv odgovornih za teška kršenja zakona i ljudskih prava u Srbiji u skladu sa Globalnim režimom sankcija EU za ljudska prava.

U usaglašenom tekstu rezolucije se najviši evropski zvaničnici pozivaju da se uzdrže od neutemeljenih izjava u kojima se hvali reformski proces Srbije i pozdravlja "novi ton" predsjednice Komisije Ursule fon der Lajen tokom nedavne posjete Beogradu.

Članice EU pozivaju se da ojačaju mjere zaštite za one koji su u riziku, uključujući hitne vize i programe preseljenja, i traži od diplomatskih misija EU da pažljivo prate sudske sporove vezane za proteste.

Europoslanici na kraju pozivaju sve zemlje koje će učestvovati na međunarodnoj izložbi EXPO 2027 u Srbiji da uzmu u obzir ozbiljne bojazni i dokaze o raširenoj korupciji povezanoj sa vlastima, kao i prijavljeni nedostatak poštovanja osnovnih građevinskih standarda i zakona u organizaciji i procesu izgradnje.