Što je rat u Ukrajini otkrio Amerikancima?

Nedavni napad ukrajinske armije na pogranične ruske oblasti, ali i cijeli rusko-ukrajinski rat plivlače pažnju velikog broja posmatrača širom svijeta. Zavisno od zvanične politile zemalja iz kojih oni dolaze, prisutni su različiti pristupi i uglovi u sagledavanju posljedica sukoba.

Međutim, gotovo svakoj stručnoj analizi zajednički je pokušaj anticipiranja buduće američke politike prema spomenutom ratu i evropskom bezbjednosnom pitanju. U tom kontekstu jednako su zanimljive elaboracije koje dolaze od stručnjaka iz Sjedinjenih Država kao i onih izvana. Veliki broj američkih posmatrača smatra da je pravo vrijeme za povratak korijenima američke politike prema Evropi. O čemu je zapravo riječ?

Što je politika "fine ravnoteže" SAD-a prema Evropi? 

Više od 100 godina, ili barem od 1900-ih, Sjedinjene Države su imale trajni nacionalni interes u održavanju ekonomske i vojne moći kontinenta podijeljenog između više država. Kreatori američke spoljnje politike su željeli da spriječe pojavu evropskog hegemona koji bi konsolidovao moć isključivo za sebe. 

Američki stratezi su oduvijek smatrali da bi kontrola nad Evropom koju bi imala jedna agresivna i neprijateljska sila predstavljala prijetnju po njihovu nacionalnu bezbjednost. Zbog toga su se Sjedinjene Države, između ostalog, i uključile u Prvi, odnosno Drugi svjetski rat. Ideja je bila spriječiti njemačku dominaciju i ostvarivanje hegemonije u Evropi.

Strah od pojave novog hegemona i formiranje NATO saveza

Nakon završetka Drugog svjetskog rata pojavila se prijetnja s istoka. Kao reakciju na mogućnost da SSSR preuzme ulogu Njemačke i postane novi evropski hegemon, Amerikanci su sa saveznicima 4. aprila 1949. godine formirali NATO savez. U to vrijeme sjećanja na rat su bila još svježa, a budućnost Njemačke neizvjesna. 

Međutim, važno je istaknuti da glavni kreatori američke vanjsko-bezbjednosne politike ni tada nisu do kraja željeli da preuzmu dugoročnu odgovornost za evropsku bezbjednost. NATO je bio zamišljen kao privremeno sredstvo zaštite zapadnoevropskih država dok su se oporavljale od rata, ključna brana širenju moći SSSR-a u Evropi te kanal integracije Zapadne Njemačke u anti-SSSR koaliciju, koja bi za posljedicu imala trajno njemačko pacificiranje. 

U prilog ovoj tezi može poslužiti i izjava američkog generala Dvajta Ajzenhauera, vrhovnog zapovjednika savezničkih snaga u Evropi, iz 1951: "Ako za deset godina sve američke trupe stacionirane u Evropi za potrebe nacionalne odbrane ne budu vraćene u Sjedinjene Države, ovaj nacionalni projekt će propasti."

Raspodjela moći u savremenoj Evropi 

Za razliku od nepredvidivog perioda nakon Drugog svjetskog rata, kada su mnogi bezbjednosni izazovi i nedoumice primorali Sjedinjene Države da se vojno usidre u Evropi preko NATO-a i djeluju kao jamac sigurnosti, danas je situacija drugačija. Više je nego očigledno da prvi put u nekoliko vjekova u Evropi nema potencijalnog hegemona, odnosno kandidata koji bi mogao da dominira kontinentom. 

Nekadašnji strahovi od njemačke imperijalne politike ustupili su mjesto strepnji zbog zakržljale geopolitičke uloge Berlina u savremenim međunarodnim odnosima. S druge strane, Francuska i Ujedinjeno Kraljevstvo već odavno razumiju da raspodjela moći ne vodi ekspanziji.      

Današnja Rusija kao hegemonijski izazov

Američki stratezi i posmatrači s posebnim su oprezom i pažnjom pratili stanje Ruske Federacije kao svog dugogodišnjeg i glavnog suparnika, pogotovo jer je riječ o državi koja je, kao nasljednica SSSR-a, najveća nuklearna sila na svijetu.

Upravo je rat u Ukrajini Amerikancima otkrio da je današnja Rusija, uprkos enormnom potencijalu oružja za masovno uništenje, zapravo samo blijeda sjenka SSSR-a i njegove prijetnje Evropi. Preciznije, Rusiji nedostaju resursi za postavljanje hegemonijskih izazova. S populacijom od 143 miliona stanovnika, u poređenju s otprilike 600 miliona žitelja evropskih zemalja NATO-a, Rusiji prije svega nedostaje populacije.

Rusko-ukrajinski rat

Evropske članice NATO-a imaju ekonomiju otprilike deset puta veću i znatno razvijeniju od ruske. Čak i najpesimističnije procjene pokazuju da su evropske zemlje trošile znatno više na odbranu od Rusije i prije skupe invazije na Ukrajinu, koja je uslovila povećanje evropske odbrambene potrošnje. Prema Međunarodnom institutu za strateške studije, Rusija je 2023. godine potrošila otprilike 75 milijardi dolara u vojne svrhe, dok su evropske članice NATO-a zajedno potrošile više od 374 milijarde dolara.

Premda je ruska invazija na Ukrajinu pokazala njenu spremnost da upotrijebi silu i vještinu održavanja operacija visokog intenziteta, američke analize naglašavaju da Rusija nema sposobnost da projektuje vojne moći na velike udaljenosti. Ne samo da je početni ruski prodor prema Kijevu bio odbijen već se i većina borbi od tada odvijala unutar nekoliko stotina kilometara od rusko-ukrajinske granice. 

Rusija ne može postati evropski hegemon

Prema tome, očigledno je da Rusija nakon više od dvije godine borbi nije uspjela da porazi ekonomski i vojno slabiju Ukrajinu, te da ne može da predstavlja hegemonijsku prijetnju Evropi. Čak i kada bi Rusi u relativno kratkom vremenu uspjeli da obnove svoje vojne kapacitete, što je malo vjerovatno, postoje mnoge države koje bi ih udružene ili same, uslijed savremene raspodjele vojne i ekonomske moći, mogle spriječiti u postizanju hegemonije.  

Nuklearno oružje je još jedan faktor odvraćanja koji bi Rusiji bio dovoljan razlog za udaljavanje od ideje pozicioniranja kao evropskog hegemona. Francuska i Ujedinjeno Kraljevstvo imaju sopstvene nuklearne arsenale, a druge zemlje u Evropi, poput Njemačke, mogle bi ih lako nabaviti ako bi se osjećale dovoljno ugroženima. 

Ispunjenje američkog nacionalnog interesa u Evropi

Postoji više nego dovoljno argumenata u korist teze američkih posmatrača da ni Rusija, ali ni bilo ko drugi u Evropi u dogledno vrijeme neće pretendovati na mjesto hegemona. To bi moglo značiti ispunjenje nacionalnog interesa SAD-a na evropskom kontinentu, povratak politici "fine ravnoteže", te nekoj vrsti pasiviziranja u NATO-u, koje ne bi impliciralo formalno povlačenje Amerikanaca iz saveza, već njegovo evropeiziranje, odnosno prebacivanje odgovornosti za evropsku bezbjednost na evropske NATO partnere. 

S obzirom na to da Sjedinjene Države imaju javni dug od oko 35 biliona dolara, godišnji proračunski deficit od 1,5 biliona dolara, sve veće bezbjednosne prijetnje u Aziji, te izražene unutrašnje političke podjele i tenzije koje otežavaju rješavanje niza otvorenih pitanja, jasno je zbog čega ne samo prominentni posmatrači već i zvaničnici sve češće govore o potrebi evaluacije vanjskih obaveza države prema saveznicima. Prvenstveno onima s evropskog kontinenta.